Rasyonellik

[GooD aNd EvıL]

Modernleşmenin bir koşulu ve özelliği olarak vazedilen rasyonellik, geleneksel olarak, insan eylemlerinin verimliliğine, yararlılık kriterine bağlanmaktadır. Bu anlamda rasyonellik, formel mantık ve hesap yoludur. Örneğin piyango bileti almak veya bankada tasarruf hesabı açmak gibi iki davranıştan rasyonel olan ikincisidir. Modernliğin genel kabul gören rasyonellik anlayışı, araçsal bir nitelik taşır; yani bir amaca varmak için gerekli olmayan çabalardan kaçınıp sadece gerekli olanları yapmak rasyonel sayılır.

Ancak son zamanlarda farklı rasyonellik anlayış ve tarzlarının olduğu kabul edilmektedir. Hatta, formel mantığın yanı sıra, olaylara, durumlara ve bağlamlara özgü olan ve formel mantıkla bağdaşmayan alt-mantıkların (infralojik) bulunduğu gözlenmektedir.

Ayrıca, formel mantık açısından rasyonel sayılabilecek ve duygular, heyecanlar ve değerlerle ilişkili bazı davranışların, irrasyonellik etiketiyle bir kenara bırakılamayacağı, birey yaşamının bütünü açısından bunların da kendine özgü bir mantığı (alt-mantık) bulunduğu ve sosyal yaşamın temel dayanaklarından olduğu açıktır.

[GooD aNd EvıL]

Rasyonel Tercih

Rasyonel tercih (rational choice) terimi, bireysel davranışları ve sosyal yaşamı analiz etmenin belirli bir tarzını ifade etmek için kullanılmaktadır. Bu tarz iki temel ilkeye dayanmaktadır;

Birey, rasyonel, yani kazançlarını maksimum, kayıplarını minimum kılmaya çalışan, hesapçı bir varlıktır.

Sosyal yaşam, kişisel amaçlan gerçekleştirmeye yönelik bireysel eylemlerin bir bütünüdür.