|
AHMET COKTAN
1962 yilinda Istanbul'da dogdu. Mustafa Duzgunman, Alparslan Babaoglu ve Fuat Basar'den ebru dersleri aldi. Caferaga Medresesi ve Istanbul Sanatlari Carsisi'nda iki yil ders verdi. |
NIYAZI SAYIN
Neyzen olarak un yapan Niyazi Sayin 1927 Istanbul dogumludur. Turk muziginin en usta ney yorumcusu olmasinin yaninda geleneksel sanatlarimizin bir cogu ile ilgilenmis ebru calismalarina Mustafa duzgunman'la baslamis yeni teknikler gelistirmistir. 1980-81 yillarinda A.B.D.'de Washington Universitesi'nde Turk muzigi ve ney dersleri verirken Amerikalilara Turk ebrusunu tanitan calismalari olmustur. Feridun Ozgoren'in hocasidir. |
HIKMET BARUTCUGIL
Guzel Sanatlar Akademisi Uygulamali Endustri Sanatlari Yuksek Okulu mezunudur. Unlu hattat ve cilt sanatkari Prof. Emin Barin'in tesvikiyle ebruya baslayan Barutcugil, halen ebru sanatini profesyonelce degerlendirebilen bir sanatcidir. Cesitli teknikler denemektedir. Otellere perdeler, elbiselik kumaslar, kravatlar yapmis bunlarin yaninda Kutahyali cini ustasi Sitki Olcar'la birlikte ebruyu ciniye uygulamis basarili olmuslardir. A.B.D., Kanada, Almanya, Avusturya, Isvicre ve daha bir cok ulkede ebru gosterileri yapmistir. Universitede dersler vermektedir. |
Ebru yapımına başlanılmadan evvel yoğunluğu kitre ile artırılarak boza kıvamında bir su hazırlanır, tekne bu kitreli su ile doldurulur. Ebru teknesi basitçe alüminyum bir baklava tepsisi gibidir. Kitre bir bitkinin özü olup baharatçılarda (aktarlarda) bulunabilir. Silme bir avuç veya tepeleme iki çorba kaşığı kitre iki litre kadar su içinde 2, 3 veya 4 gün bekletilerek kitrenin su içinde iyice şişmesi sağlanır. Şişen kitre su içinde el ile yoğurularak suya karışması sağlanır. Kitreli su boza kıvamında veya az seyreği olmalıdır. Hazırlanan sıvı ince bir tülbent ile süzülerek temizlenir. Son haliyle tekneye yavasça (köpürtmeden) boşaltılır.
Ebruda toprak boyalar kullanılır. Değişik renklerde toprak boyalar ayrı ayrı iki cam yüzey (veya seramik, krom) arasında iyice ezilir. Ezilme esnasında hafif su katılır. Ezilme sonrasında meydana gelen çamur benzeri boyaya sığır ödü ilave edilerek 15 gün veya bir ay kadar bekletilir. Boya sulandırılmış toprağın öd asidiyle pişmesi ile elde edilir. 15 günlük bu bekleme süresinden elde edilen boya sulandırılarak kullanılır. Boyanın kitre üzerinde açılmaması durumunda (boyanın dağılmaması) bir miktar daha öd ilave edilerek yoğunluğu ayarlanır. Boyanın rengini açmak amacıyla su kullanılır. Boyalar bu suyun üzerine fırçalar yahut metal çubuklar vasıtası ile ile serpiştirilir. Boyaların kitre üzerinde nasıl açılacağını bilemeyiz bu nedenle yapacağımız ebrunun tam olarak nasıl olacağını bilemeyiz ancak neye benzeyeceğini tahmin edebiliriz. Kitre üzerine bırakılan boyalar çeşitli sivri uçlar(biz) ve taraklarla sekil verilerek, motifler çizilir. Daha sonra üzerine kağıt, kumaş, cam vs. serilir. Serilen nesne suyun üzerinden kaldıldığında hazırlanan deseni tamamen alır. Kullanılan malzeme temiz bir ortamda kurumaya bırakılır. Böylece Ebru gerçekleştirilmiş olur. Ortaya çıkan bu iş tektir. Yeni bir Ebru için aynı işlemler tekrarlanır. Her seferinde farklı bir görüntü ortaya çıkar. Çünkü Ebru yapımında havanın sıcaklığı, nemi, kullanılan malzemenin birbiri ile uyumu ve ebru sanatçısının ruh hali, elektrik yükü alınan sonuçları etkiler. Teknede yer alan kitreli sudan yüzlerce ebru alınabilir. |
Bellibaşlı bilinen ebru çeşitleri şu şekilde sınıflandırılabilir.
BATTAL EBRU : En basit ve en eski ebru çeşididir, tekneye atılan boyaların olduğu gibi kağıda geçirilmesiyle elde edilir. GELGİT EBRU : Telin kitrenin üstündeki boyalara batırılıp sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru hareket ettirilmesi ile yapılır. TARAKLI EBRU : Gelgit ebrunun tarakla soldan sağa doğru çekilmesiyle "Tarakli Ebru", diyagonal bir şekilde çizilmesiyle "Şal Ebru" , Sarmal biçimler verilmesiyle "Bülbül Yuvası Ebru" elde edilir. SOMAKİ EBRU : Boyalara mermer görünümü verilerek yapılan ebrudur HAFİF EBRU : Şal ebru ve taraklı ebrunun açık renklerle yapılanına denilmektedir. HATİP EBRUSU : Kitreli suda hafif bir renk elde ettikten sonra iç içe damlatılan bir kaç renk damlatılan boyaların oluşturduğu daireler biz ile saga sola, yukarıya aşağıya dogru çekilip biçimlendirilmesiyle elde edilir. Bu biçimlere "Çarki Felek", "Yürek", "Taraklı Yürek" gibi adlar verilir. Hatip ebrusunun Ayasofya Camisi hatibi Mehmed Efendi (ö. 1773) bulmustur. KUMLU EBRU : Teknedeki kitreli su bitmesine yakın kirlenir, boya kumlu bir görünüm alır bu kitreli su ile yapılan ebruya denilir. ÇİÇEKLİ EBRU : Hafif bir zemin üzerinde telle(biz) lale, menekşe, karanfil, sümbül, gelincik, gül gibi çiçek desenleri oluşturularak yapılır. Ilk kez ünlü hattat ve ebru ustası Necmeddin Okyay yaptığı için çiçeklii ebruya "Necmeddin Ebrusu" da denir. Yapılışı çiçekli ebruya benzeyen ve genellikle küçük lale desenleri içeren "Koltuk Ebrusu", yazı kenarlarını süslemekte kullanılmaktadır. ZEREFŞANLI EBRU : Herhangi bir ebrunun zeminine altın serpiştirilmesiyle elde edilir. |
Ebru sanatının nerede ortaya çıktığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, ilk kez Çin, Türkistan ya da Hindistan'da yapıldığını ileri sürenler vardır. XI. yüzyıl sonlarında Türkiye'ye gelen tüccarlar, diplomatlar ve seyyahlar bu sanatı Avrupa'ya taşımışlar ve adına "Türk kağıdı" demişlerdir. İtalya, Almanya, Fransa ve İngiltere'de yaygın olarak kullanılmıştır.
Ebru, geleneksel bir Türk sanatıdır. Yoğunluğu artırılmış su hazırlanır. Boyalar bu suyun üzerinde yüzdürülür, çeşitli sivri uçlar ve taraklarla şekil verilip motifler çizilir. Daha sonra üzerine kağıt, kumaş cam vs. serilir. Serilen nesne suyun üzerinden kaldırıldığında hazırlanan deseni tamamen alır. Böylece ebru gerçekleştirilmiş olur. Yeni bir ebru için aynı işlemler tekrarlanır. Her seferinde farklı bir görüntü ortaya çıkar. Çünkü ebru yapımında havanın sıcaklığı, nemi, kullanılan malzemenin birbiriyle uyumu sonucu etkiler. Kitre gibi kıvamlaştırıcı maddeler katılarak yoğunluğu artırılan suya serpilen boyalarla bir desen elde edilmesi, suyun üstüne kapatılan kağıda geçirilmesi ebru sanatıdır. Sözcüğün aslının "bulut gibi", "bulutumsu" anlamlarına gelen Farsça ‘ebri'den ya da ‘abru’ "su yüzü" sözcüğünden geldiği kabul edilir. Fransızlar bu desenlerin mermere benzeyen damarlarından ötürü ebruya ‘papier marbre’; İngilizler de ‘marbled paper’ adını verirler. Araplar ise ebru yerine, damarlı kağıt anlamına gelen ’varakü'l-mücezza’ sözcüğünü kullanırlar. Osmanlı'da ebru sanatı, ilk zamanlarda resmi devlet belgeleri ve çeşitli anlaşmaların yazıldığı, özellikle ince desenli kağıtların zemin olarak tercih edildiği bir kullanım alanı bulmuştur. Bunun yapılmasındaki amaç, belge üzerinde tahrifatın önlenmeye çalışılmasıdır ki, bu da tıpkı günümüzdeki banknot ve çek defterlerindeki fon desenlerinin silinti girişimlerini belli etmesi mantığına uymaktadır. Ebru sanatı, daha sonra İslam sanatları arasında önemli bir yer tutmuştur.Türkler, her konuda olduğu gibi, sanatın da hemen tüm dallarında "ilâhî" güzellikleri ifade etmeye çalışmışlardır. Mimaride, müzikte, süslemede hep mistik güzelliklerin arayışı içindedirler. O dönemde birçok tekkeler usta-çırak yöntemi ile öğrenci yetiştiren "sanat atölyeleri" haline gelmiştir. Mükemmellik derecesindeki birçok eserin altında, "derviş terbiyesi"nin verdiği alçak gönüllülük ile imza bile atılmamıştır. Kuran-ı Kerim ile önem kazanan hattatlığı da, Türkler bir ana sanat dalı olarak kabul etmiş ve Arap alfabesine birçok yeni biçimler getirerek mükemmelliğe ulaştırmışlardır. Bu arada, yazıları süslemek için ebru kağıdını, zemin veya pervaz olarak kullanmışlardır. Bu kullanım alanı bize açıkça gösteriyor ki, Türkler ebruyu öncelikle bir sanat eseri olarak görmüşlerdir. Cilt işinde kullanılan renkli kağıt anlayışı, ikinci planda kalmıştır. Bu anlayış içinde, eskiden beri bir tablo gibi çerçevelenip duvara asılmıştır. Ebru yapılırken kullanılan araçların başında "tekne" gelir. Teknedeki suya boyalar fırçalarla serpilir. Tekne boyundaki bir çıtanın üstüne bir sıra dikine teltaraklar çakılır, çeşitli aralıktaki taraklardan, "taraklı" adı verilen ebru türü elde edilir. "Hatip" ve "çiçekli" denen ebruları hazırlamak içinse tahta bir sapın ucuna tek bir tel geçirilir. Ebruda her çeşit kağıt kullanılabilirse de, genellikle perle ya da birinci hamur kağıt yeğlenir. Renkli desenler, suda erimeyen toprak boyalarla elde edilir. Billur ya da mermerden, "desteseng" (el taşı) adı verilen bir mermer parçası ile iyice ezilerek inceltilen boyalar ayrı kaplarda saklanır. Plaka ya da şerit halinde bir çeşit zamk olan "kitre", su ile karıştırılarak eritilir. Kitre yerine salep, keten tohumu, deniz kadayifi, hilbe de (boytohumu) kullanılır. Kitreli suya, üstünde boyanın dibe çökmeden dağılması, yayılması için "öd suyu" katılır. Bu iş için sığır ödü kullanılır. Ebrulu kağıdı düzeltmeye ve parlatmaya yarayan ve "mühre" adı verilen el presi de kullanılan araçlar arasındadır. Malzemenin hazırlanmasından sonra, ilk etapta kitre su içinde erimeye bırakılır, ardından 1-2 kere süzülerek tekneye boşaltılır. Üstüne fırçayla boya serpilerek tel aracılığıyla istenen desenler oluşturulur. Kağıt, teknenin üstüne yatırılıp sudaki deseni üstüne alması için 10-15 saniye bekletiltikten sonra kaldırılır. Kağıt tekneye yatırıldıktan sonra suyla arasında hava boşluğu kaldığı görülürse, bu toplu iğneyle delinerek alınır. Kitre: Anadolu, İran ve Türkistan dağlarında kendiliğinden yetişen ve "geven" adı verilen dikensi bir bitkinin gövdesinden elde edilir. Yaz aylarında çizilen dallarından akan süt, daha sonra kurur ve kemik rengi beyaz parçacıklar halinde toplanır. Sertliği olmayan su içinde iki gün bekletilir. İyice erimiş olan kitre, bez torbalardan süzülüp tekneye alınır. Kitre, şifalı bitki olarak (boğaz ve mide hastalıklarında), kozmatik ve tekstil saniyiinde geniş ölçüde kullanılan bir maddedir. Boya: Geleneksel yöntemde "toprak boya" diye adlandırılan ve metal oksitlerden elde edilen boyalar kullanılmaktadır. Türkiye, doğal renkler bakımından zengin bir ülkedir. Herhangi bir toprağı çamur haline getirip iyice süzdükten sonra (filtre edip) ezerek boya haline getirmek mümkündür. Fırçalar: Ortası boş kalacak biçimde gül dalına sarılmış at kılından yapılmış fırçalar kullanılmaktadır. Gül dalı, küflenmeyi engellediği için tercih edilmektedir. Değişik kalınlıkta ve uzunlukta fırçaların kullanılması ile, istenilen ölçüde tekneye boya koymak ve boyaları kontrol etmek mümkün olur. Tekne: Yapılmak istenen kağıt boyundan birkaç santimetre daha büyük (kağıt ıslanınca şiştiği için bu gerekli), tahta veya herhangi bir metalden yapılmış 4-6cm derinliğinde kap kullanılır. Genellikle 35x50 veya 25x35 cm. boyutlarında kağıtlar kullanılır. Su: Sertliği olmayan su tercih edilmelidir. Damıtılmış su en idealidir. Eskiden yağmur suyu kullanılırdı, fakat günümüzde, asit yağmurları sebebiyle tavsiye edilmemektedir. Kağıt: İdeal kağıt, el ile yapılan ve emici özelliği fazla olan asitsiz kağıtlardır. Parlak veya laklı yüzeyi olmayan herhangi bir kağıt da rahatlıkla kullanılabilir. Kağıtların emici özelliğini artırmak için bir miktar şap eriyici kağıda sünger aracılığıyla sürülür. Böylece boyaların akması önlenmiş olur. Öd: Ebru yapımını gerçekleştiren en önemli maddedir. Ebru yapan kişinin, ödü ve yaptığı işi çok iyi anlaması gerekmektedir. Aslında ebrunun sırrı "öd"dür |
Öd başlıca şu görevleri yapar:
1. Yüzeysel gerilimi sağlar. Boyanın suyun yüzeyinde açılmasını gerçekleştirir. Aksi takdirde boyalar dibe çöker. 2. Renklerin birbirine karışmasını önler. Mesela; mavi ile sarı üst üste konsa ve karıştırılsa (ne kadar karıştırılırsa karıştırılsın) asla yeşil renk elde edilemez. 3. Boyanın kağıda yapışmasına yardımcı olur. 4. Aynı rengin tonlarını ve değişik büyüklükteki lekelerin elde edilmesi yine öd sayesinde gerçekleşir. Ebruda çok değişik ve çeşitli desenler oluşturma imkanı vardır; "Battal Ebru", en basit ve en eski ebru çeşididir; tekneye atılan boyaların olduğu gibi kağıda geçirilmesiyle elde edilir. "Gelgit ebru", telin kitrenin üstündeki boyalara batırılıp sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru hareket ettirilmesi ile yapılır. Gelgit ebrunun tarakla soldan sağa doğru çekilmesiyle "taraklı ebru", diyagonal çizilmesiyle "şal ebru", sarmal biçimler verilmesiyle "bülbül yuvası ebru" elde edilir. Mermer görünümü verilmiş ebruya "somaki ebru", şal ebru ve taraklı ebrunun açık renklerle yapılanına "hafif ebru" denir. "Hatip ebrusu", kitreli suda hafif bir renk elde ettikten sonra iç içe damlatılan birkaç renk damlatılan boyaların oluşturduğu daireler telle sağa sola ,yukarıya aşağıya doğru çekilip biçimlendirilerek elde edilir. Bu biçimlere "çarkı felek", "yürek", "taraklı yürek" gibi adlar verilir. Hatip ebrusunu, Ayasofya Camii hatibi Mehmed Efendi (Ö. 1773) bulmuştur. Teknedeki kitreli su bitmesine yakın kirlenir, boya kumlu bir görünüm alır; bununla yapılan ebruya "kumlu ebru" denir. Hafif bir zemin üstünde telli lale, menekşe, karanfil, sümbül, gelincik, gül gibi çiçek desenleri oluşturularak "çiçekli ebru" yapılır. İlk kez ünlü hattat ve ebru ustası Necmeddin Okyay yaptığı için çiçekli ebruya "Necmeddin ebrusu" da denir. Yapılışı çiçekli ebruya benzeyen ve genellikle küçük lale desenleri içeren "koltuk ebrusu", yazı kenarlarını süslemekte kullanılır. Herhangi bir ebrunun zeminine altın serpilmesiyle "zerefşanlı ebru" elde edilir. Ebru ciltçilikte ve hattatlıkta çok kullanılır. Bazen tek başına, bir tablo olarak da değerlendirilir. |
Bu sanatın başlıca büyük ustaları;
Şebek (Ö. 1608'den önce), Hatip Mehmed Efendi (Ö. 1773), Şeyh Sadık Efendi (Ö. 1846), Hezarfen Edhem Efendi (1829-1904), Bekir Efendi (20.yy başları) Necmeddin Okyay (1883-1976). Necmeddin Okyay'ın oğulları Sami Okyay (1910-33) ve Sacid Okyay (Doğ. 1922) Neyzen Niyazi Sayın (Doğ. 1927), Mustafa Düzgünman (1921/1990) Günümüzde ise Fuat Başer ve Mimar Sinan Üniversitesi Geleneksel Türk El Sanatları öğretim üyesi Hikmet Barutcugil "barut ebrusu" ile ebruya yeni bir renk ve desen zevki getirmiştir |
Ebru kelimesi farsça bulut anlamına gelen "Ebr"den gelir.
Türkçe su üzerine resim yapmak denebilir.Geniş ağızlı bir kap içerisinde belli ölçülerde hazırlanan "kitre" (çalıdan çıkarılan bir tür zamk) su karışımı üzerine serpilen özel toz boyaların, "biz" adı verilen ince bir çubukla şekillendirilmesiyle hazırlanan ebru deseni, üzerine yatırılan kağıda aktarılır. Türkiye'de cilt sanatının yanı sıra, hat sanatında zemin ve pervaz olarak kullanılmıştır. Hat sanatının, sanat atölyelerinde çoğalmasıyla birlikte, fonda kullanılan bu desenli kağıdın da değeri artmış, çerçevelenecek kadar önemsenmiştir. |
|
| Forum saati GMT +3 olarak ayarlanmıştır. Şu an saat: 07:26 PM |
Yazılım: vBulletin® - Sürüm: 3.8.11 Copyright ©2000 - 2025, vBulletin Solutions, Inc.