[M@D_VIPer]

2. Gurup Şuûru

Bilgi sosyolojisi açısından etnik gurubun meydana gelmesinde en önemli faktörlerden biri farklılık bilincidir. Bu bilinç, ırk, renk, din veya genel olarak kültür gibi değişik şekillerde var olduktan sonra, bir sosyal mesafe yaratmakta, böylece mevcut farklılıkları korumakta ve geliştirmektedir. Meselâ, Amerikan zencilerindeki renk faktörü, beyaz Anglo-Saxonlarla kültürel bir ayrılık olmamasına rağmen, farklılık bilincini korumaktadır.

Etnik gurup üyeliğinde anahtar element olarak, gurubun ayırt edici kültürel özelliklerinin farkında oluşu ve paylaşılan kültürel değerlerin önemini vurgulamak gerekir.[10] Yalnız başına gurup şuuru, etnik gurubun belirleyici bir özelliği değildir. Dikkat edilirse bu "farkında oluş" kavramında "gurup bilinci"'ne nazaran daha köklü bir sosyal süreç yatmaktadır. Bu aynı zamanda etniklikteki gurup bilinciyle sosyal yapıdaki diğer gurup bilinci arasındaki farkları da ortaya koymaktadır. Nitekim Amerika’daki etnik guruplar arasında yapılan araştırmalarda bu husus ortaya konmuştur. Bu ülkeye gelen gurupların kültürel elementleri (din, ırk, dil, vs..) yerleşik olan başka bir kültürle karşılaşınca farklılığını hissetmekte ve çoğunluk gurupla birlikte yaygın bir kültür üretmektedir. Bundan dolayı yeni bir etnik gurup bilinci gelişmektedir.[11]

Farklılık bilinci, gerçek bir farkın müşahedesine dayanabildiği gibi, sunî olarak da üretilebilir. Bu konuda ülkemizde etnik bir gurup olarak yaratılmaya çalışılan Kürt kesimini örnek olarak almak mümkündür. Bu gurubun tek belirleyici özelliği Türkçe'den ve bölgedeki öbür dillerden derlenmiş kelimelerden oluşan bozulmuş bir lisandır.[12] Din, tarih, sosyal âdetler gibi kültürün diğer tüm özellikleri itibariyle hiç bir farklılık bulunmamasına rağmen siyasî tutumlarla sunî olarak sosyal bütünlük parçalanmaya çalışılmaktadır.

Görüldüğü gibi gurup bilinci herhangi bir veya birkaç değişebilir ve yüzeysel faktörün, suni de olsa mevcudiyeti sonucu oluşturulabilmektedir. Çabucak meydana getirilebilir ve yine aynı çabuklukta kendiliğinden, veya söz konusu faktörlerin değişmesiyle, ortadan kalkabilir. Meselâ, çalışma şartlarının iyileştirilmesini gaye edinen bir gurup insan bir araya gelebilir. Bu amaç, aynı zamanda var olduğu sürece gurubu oluşturan bilinçtir, ve onların belli tarzda hareket etmelerini öngörür. Çalışma şartları iyileştirildikten sonra gurup ortadan kalkar.

Gurubun yaşadığı bu süreci sosyal hayattaki güçler sağlamaktadır. Sosyal hayattaki oluşumlardan meydana gelen bu güçler sürekli değiştiklerinden, gurupların mevcudiyeti ve nitelikleri üzerindeki etkileri de buna bağlı olarak farklılık arz etmektedir. Kültürel özelliklerin farkında oluş ise, esasında süreklilik arz eden toplumsal bir prosestir ve temel kültürel öğelere bağlıdır. Bunu sağlayan faktörlerin devamlı veya çok uzun süreli var olması sonucu ancak bu kavramdan söz etmek, gurup farkındalığını belirlemek mümkündür.

Herhangi bir iktisadî, sosyal veya siyasî menfaat, ilgili insanları bir araya getirerek gurup bilinci oluşturabilir. Gurubun, kültürel öğelerinin de müşterek olması şart değildir. Dikkat edilirse bu noktadaki bilinç, amaç etrafında teşekkül etmiş ve ona bağlıdır. Amacın sağlanması, veya gurup üyelerinin herhangi diğer bir yolla tatmin olmaları sonucu, gurup bilinci kendiliğinden ortadan kalkar.

Etnik gurubun kültürel özellikleri, sosyal ilişkiler ve davranışların oluşturduğu kompleks sınırlar ve organizasyonların bir sonucu olarak uzun sürede meydana gelmektedir. Bu ayrıca, kapsayıcı ve dışlayıcı fonksiyonları olan sosyal bir süreçtir de. Gurup üyeleri hem kendilerini etnik sınıflandırmanın terimleriyle kimliklendirirler, hem de gurubun dışındakiler tarafından bunlarla tanınırlar[13]. Farklılıkların net sınırlarla tanınması ve kültürün temel seviyelerinde yerleşik olması gerekmektedir. Etnik birimlerin devamlılığı, sosyal sınırların korunmasına bağlıdır.

Kısaca gurup bilinci, şuurunda olunan öğelerin neler olduğuna bağlıdır. Eğer gurubun şuurunda olduğu öğeler ayrı bir ırk, din, lisan, coğrafya, kültür gibi toplum yapısını belirleyici temel unsurlardan kaynaklanıyorsa etnik guruptan, aksi takdirde, herhangi bir sosyal guruptan söz etmek mümkündür. Bu noktada özellikle vurgulanacak bir husus, bu unsurlardan herhangi birinin veya birkaçının tek başına -farklı bir kültüre sebep olmadan- toplum içinde mevcudiyeti bir anlam ifade etmemektedir. Bir toplumda ırk olarak farklı olmasına rağmen sosyal yapı içinde tamamen aynı kültürel özelliklere sahip olunabilmektedir.

Esasen kültür, toplumu meydana getiren insanların top yekun katkılarıyla oluşturdukları bir süreçtir. Yukarıdaki faktörler farklı birer kaynak olarak alındığında bile, kültür akışının tabii mecrası içinde toplumsal kültüre katkıda bulunmakta, zenginleştirmekte, kısaca onu üretmektedirler. Bu bakımdan herhangi bir unsurun, sosyal zeminde mevcudiyeti veya bu zemindeki yaygın kültüre zıt, çatışmacı bir özelliği olmadıkça etnik olduğundan bahsetmek mümkün değildir.

3. Etnik İşaret

Ayrı bir gurup kimliğini sürdürmek amacıyla kullanılan ve korunan, etnikler arasındaki sınırları işaret eden özelliklerdir. Bunlar, etnik guruplar arası farklılığı vurgulayan bölge, tarih, lisan, sembol, gibi unsurlar olabilirler. Hatta, dini yasaklamalar veya guruplar arası evlilik bile etnik işaretlerden sayılabilir[14].