[M@D_VIPer]

Başka bir metinde, kuşkusuz 1888 yılından kalma bir metinde şöyle yazar:

"Eğer dünyanın belirli bir güç büyüklüğü ve belirli güç merkezi olarak hayal edilmesine izin verilirse, bundan şu sonuç çıkar: Dünyanın, tamamen rastlantısal bir olay olan varolmanın hesaplanabilir bileşimlerini katetmesi gerekir. Sınırsız bir zaman içerisinde, her olası bileşim en azından bir kez gerçekleşecektir, üstelik sonsuz kere gerçekleşecektir. Bu birleşim ile onun ilk geri dönüşü arasında mümkün olan tüm birleşimlerin gerçekleşmiş olması gerekir ve bu birleşimlerin her biri, serisindeki birleşimlerinin devamını belirlemelidir. Dünya, sayısız kez yinelenmiş olan ve oyunun sonsuza dek süreceği bir dönem olurdu. Bu görüş mutlaka mekanikçi değildir, çünkü bu bağlamda aynı olguların ‘Sonsuz Dönüş’üne değil, olguların sonucuna yol açardı. Mademki dünya bu sona ulaşmadı, öyleyse mekanikçilik bize tamamlanmamış ve yalnızca gelip geçici bir varsayım gibi gözükür."


Sonuç olarak ‘Sonsuz Dönüş’ düşüncesi, Nietzsche'nin önünde bulunduğu ikilemi ortadan kaldırır. Aslında onun ya erekliliği kabul etmesi, dünyayı bir yaratıcının egemenliği altına sokan bir "yönelmişliği" kabul etmesi, ya da kendisinin zamana varlıkbilimsel bir anlam, bir sonsuzluk değeri vermesi gerekir. Sonuçta şunu benimser:

"Ben gücün dayanağı olan ve gücün sınırlarını belirten ve ona bir şekil veren mutlak süreye inanırım. Sonsuz zaman... Bununla birlikte Kantçı çözümle yetinmek gerekir. İnsanın kendi varlığında süre olmadığını, zaman olmadığını kabul etmek gerekir. Değişiklikler yalnızca görüngüdür.

Kant'ın tek hatası zamanın ne büyük bir derinlik olduğunu görememiş olmasıdır. Zamanın kendisi bir oluşum olduğu ve dünyanın özü gibi durduğu için, yaşamın durmaksızın yol aldığı akışa göre, her şeyin boyun eğdiği birbirlerini izleyen yaratma ve yıkma döneminin ritminde, bizim, kendimizin de, en yüksek düşüncelerimiz ve uygulamalarımızın da içine yerleşmiştir. Zaman artık sonsuzluğun devingen imgesi değildir, zaman, üstün kürelerde değişmez varoluşu yansıtan, sonunda çıkış noktasına dönen tamamlanmış bir hareket değildir: Zaman, ardı ardına kesilmeyen bu değişiklikleriyle ve almaşıklıklarıyla oluşturduğu, sevmemiz gereken sonsuzluğun kendisidir."


Böylece Nietzsche dünyaya -bütün suçluluklarından kurtulmuş olan oluşuma-, ‘Tanrı'nın Ölümü’nden beri eksikliğini duyumsadığı ağırlığı verebilmeyi düşünüyordu.

Ancak bu son konuyu ele alırken birçok kararsızlıklar yaşadığını görüyoruz. Bu konuya adım, adım ve ani vazgeçmelerle ikide bir kesilen kaplumbağa yürüyüşünü andıran bir hızla yaklaşıyordur. Önceleri bu doğrulamanın yalnızca dramatik yüzünü kavrayabilmiştir.

"Bana bu düşüncesini (‘Sonsuz Dönüş’) açtığında ömrümün unutulmaz anlarından birisini yaşadım" der Lou Salomé. "Bana bu sırrını açıklarken önceleri duraksıyordu, bu yüzden alçak sesle konuşuyor ve sesi heyecandan titriyordu. O zamanlar ‘Sonsuz Dönüş’ doktrini Nietzsche için henüz bir teselli değil, yalnızca bir olasılıktı. Bu olasılığın bilimsel olarak kanıtlanacağı güne kadar da susmayı tercih ediyordu."


Bu ürkütücü düşünce "Sevinçli Bilim"de daha fazla ortaya çıktı. Sanki Nietzsche bu yapıtında okuyucularının (ne yazık ki gittikçe azalan) tepkilerini uyandırmayı tasarlıyordu.

"Eğer bir şeytan gece gündüz seni izlese, en gizli düşüncelerine girip şöyle dese ne olurdu: Yaşamakta olduğun ve yaşamış olduğun bu yaşamı bir kez daha ve sayısız kez daha yaşamak zorundasın. Yeni bir şeyle karşılaşmayacaksın, tersine her şey aynı olacak. Her acı ve her sevinç, her düşünce ve her iç çekiş, yaşantında olan en büyük ve en küçük olaylar senin için yinelenmelidir. Tüm bunların aynı sırayı takip etmeleri gerekir. Varoluşun sonsuz kum saati sonsuz bir şekilde ve sen, tozların içindeki en küçük toz zerreciği, onunla birlikte döndürülmüş olacaksın. Dişlerini gıcırdatıp kendini yere atmayacak mısın? Seninle bu şekilde konuşan şeytanı lanetlemeyecek misin? Ya da ona şu şekilde yanıt vereceğin anı daha önce yaşadın mı?: ‘Sen Tanrı’sın ve ben daha önce bundan daha kutsal sözler işitmedim.’

Şayet bu düşünce senin içinde somutlaşsaydı, belki seni değiştirir, belki de seni yok eder. Her şey hakkında şunu soracaktın: Bunu ister misin, bunu bir kez daha ister misin, bunu sayısız kez ister misin? Bu soru bütün hareketlerinin üzerinde korkunç bir ağırlıkla duracaktı! Ya da, kendini sevmen ve bu yüce ve sonsuz doğruluktan başka hiçbir şey arzulamaman için yaşamı sevmen gerekirdi."


Schopenhauer ile karşılaştığı andan beri Nietzsche'nin katettiği yolu tahmin edebiliyoruz. Kuşkusuz, bu karşılaşma sırasında bile, Nietzsche Pithagorascuların düşüncesine bir parça da olsa önem vermiştir. Bu düşünce şudur: Aynı takım yıldızlar en küçük ayrıntılarına kadar, dünyadaki aynı olayları doğururlar.

Ama aynı zamanda bu varsayımı bir tarafa bırakıyordu: Çünkü o zamanlar Schopenhauer'in yorumladığı Kant'ın metafizik ilkesini kabul ediyordu: Buna göre, olaylar sırasında görüntü oyunlarıyla maskelenmiş ve gizli kalmış, kırılma pahasına kişilere yansıyan ve her kişinin ustalıkla elde etmeye çalıştığı derin bir irade vardı. Buradan ardı ardına kesilmeyen çatışmalar doğar, her biri kendi varlığı içinde diretmek ister... Bunun sonucunda doğal olarak her türlü kötülük uç verir. Bu kötülükleri ise yalnızca temel bütünlüğe dönüş ya da gerçeğin yüzeyinde oynanan sanatsal bir çalışmanın serbest gösterimi silebilir. Deniz örümceğinin ağı arkasında bir Tanrı acı çeker ve acısının verdiği esriklikten zevk alır. Fakat trajedi onun acılarını gösteri haline getirerek Tanrı'yı acılarından kurtarır. Fakat kısa bir süre sonra Schopenhauer'in bu sonuçlarından vazgeçecektir... Özellikle Nirvana'ya kaçışı iki yüzlü bir acımanın içinde ifade eden yaşama arzusunu reddedecektir.

Nietzsche yaşama tüm gücünü geri vermek, yaşamı, yaşamın kendisini belirleyen sevinç ve acıların karışımını olduğu gibi kabul etmek istiyordu. Yaşamı en zayıf bir ifade olarak kabul etmek istemiyor, tersine onu yüceltmek istiyordu. Böylece, bu anısını varlıkbilimsel bir durum ile donatacaktı. Bu durum ise Nietzsche'yi, kendi kendini sonsuzluğa eşdeğer kılan bir zamansallığa mahkûm edecektir: Bu seçim Nietzsche'nin ekseni etrafında sürekli dönen bir anlamsızlık olacaktır. Bu bağlamda Pirandello, kendilerini ilgilendiren tek dramı rejisöre zorla kabul ettirmekte direten ‘Altı Kişiliğini’ bize sunar: Bu, reenkarnasyon süresince yaşadıkları ve yaşamaya mahkûm oldukları dramdır. Tanrı'nın gölgesinin silinmesi ve böylece insanın Tanrı olabilmesi için, varoluşun hiçbir anlamı olmaması gerekir. Ama ne yazık ki geçicilik ‘Üstinsan’a kalıtım yoluyla geçmiştir. ‘Üstinsan’ın kendisi de geçici olduğundan, yaşamın en kötü şekilde örgütlenmiş ve en düşük seviyelerine kadar inecektir. Aklımıza Camus'nün ‘Sisyphe’i geliyor. Sisyphe kaya parçasını dağın tepesine kadar yuvarlayarak, mutlu olmaya mahkûm edilmiştir. Nietzsche bu varsayım tarafından sıkıştırılan tarihin çıkmaza girdiğini, kendinden bile saklamıyordu. Göklere çıkarılan bu yaşam bir düşün hayali değilse, gerçekte nedir?

"Ne güzel bir bakış açısı." der "Sevinçli Bilim"de. "Bilgim varoluş hakkında bana her şeyi sağlıyor! bu duygu bana sanki yeniymiş gibi, aynı zamanda da acı alayla maskelenmiş korkunç bir duygu gibi geliyor! Tüm duyarlı varlığın eski insanlığı, eski hayvanlığı, tüm ilkel çağları ve geçmişi benim içimde yaşamaya, yazmaya, sevmeye, nefret etmeye devam ediyor. Evet ben bunu keşfettim. Yalnızca düş gördüğümün farkına varmak için, bu düşüncenin ortasına aniden uyanıveriyorum ve yok olmamam için yeniden düş görmem gerekiyor. Tıpkı bir uyurgezerin yere düşmemesi için uyumaya devam etmesi gibi. Benim için şimdi görünüş nedir? Kuşkusuz bir varlığın tersi değil midir? Benim için görünüş yaşamın ve hareketin ta kendisidir."


‘Zerdüşt’ şiirinde Nietzsche'nin geri adım attığını, korkunç bir gerçeğin itirafı önünde duraksadığını görüyoruz. Bir kere çalıştırmaya başladıktan sonra sonsuza dek dönmeye mahkûm olan bir mekanizmanın yinelediği, sonu olmayan aynı olaylar karşısında nasıl olup da düşünülmezdi? "Üstinsan" bilinçliliği gereksizdir. Yüce uzman yalnızca rolünü topluluğun ortasında oynayabilir ve daha sonra zavallı bir kukla gibi yeraltına iner. Maske yüzüne yapışır. Bu yüz, hareketin bütünlüğünden kurtulamayan bir aktörün yüzüdür. ‘Sonsuz Dönüş’ bu yüzden önsezisel düşünüşleri izler. "Athalie'nin rüyası kadar korkunç olan düşünceler." Elinde ayna taşıyan çoçuğun biri, tam Zerdüşt mağaradan çıkarken ona yaklaşır:

"‘Ey Zerdüşt!’ diyordu çocuk bana, ‘Aynada kendine bak!’ fakat aynaya bakınca bir çığlık kopardım da yüreğim allak bullak oldu: Gördüğüm kendim değildi çünkü, bir şeytanın buruşmuş ve alaycı gülüşüydü."


Nietzsche muştusunu vereceği korkunç gerçeği kendisine saklamaya çalışıyordu. Yüce haber kendisine ulaştığında Nietzsche ne kadar da suskun ve sakindir!

"Yelkovan kımıldadı, yaşam saatim soluk aldı, -ömrümde duymadığım bir sessizlik vardı.evremde: Yüreğim yılgıya kapıldı."

Derken... bana sessiz bir şekilde: ‘Bilir misin Zerdüşt?’ Bu fısıldama üzerine, yılgıdan bağırdım. Fakat sustum.

Derken bana bir daha dedi, sessiz: ‘Bilirsin Zerdüşt, ama söylemezsin!’

Sonunda, kafa tutarcasına yanıt verdim: ‘Evet bilirim, ama söylemem!’

Derken bana bir daha dedi, sessiz: ‘Söylemez misin Zerdüşt? Doğru mu? Kafa tutarak gizleme kendini!’

Ağladım ve çocuk gibi titredim ve dedim: ‘Ah, isterdim, ama elimden gelmez ki! Bana yalnız bunu bağışla! Gücümün üstünde bu!’

Derken bana bir daha dedi, sessiz: ‘Senin ne önemin var ki Zerdüşt! Sözünü söyle de, paramparça ol!’"


Kuşkusuz Nietzsche bu şaşırtıcı şiirde okuyucusuna soluk aldırmamayı tasarlıyordur. Bunu başarabilmek için de ona bulmacalar sunuyordur: Şiirdeki dramatik unsur bazen ara veriyor, daha sonra yine hızlanıyordur. Tarzı için şunu söyler: "Okuyucuyu en basit boşa çıkarmalardan yoksun kılmak ustalık da değildir, dürüstlük de..."

Şiirin ilk ili bölümü müzikal konuları içermemektedir. İşte, acıklı ve karmaşık andante üçüncü bölümle başlar:

"Zavallı Zerdüşt!" diye yazar Nietzsche, "Zavallı Zerdüşt çok zor deneyimler geçirmeye razı olmuştur; bu üçüncü bölümde gerçekten karanlık dönemler geçirir."


Gerçeği ve hayali de hesaba katarak şöyle devam eder:

"Ama bu bölümü oluşturabilmem için, benim kendim olmam ve derin bir mutluluk içinde olmama gerekiyor."
Sonda her şey aydınlanır.


Bu üçüncü ve en güzel olan bölüm Nice'de yazılmıştır. Kuzey rüzgârının canlılık dolu esintisi Nietzsche'yi kamçılamıştır. Nietzsche'nin dans ederek tırmandığı kayalıklardaki keçi yollarındaki Éze Burnu bulunuyordu. Oradan, denizin üzerinde duran bir eli anımsatan Ferrat Yarımadası'nın burnu görünüyordu. Yalnız yaşamının en mutlu anlarını hiç kuşku yok ki burada geçirmişti: Pişmanlıkları hafiflemiş Zerdüşt'ün dans eden adımı, ağırlığından kurtulup hafif bir havanın ritmine karışmıştı. Mesajın içeriği böylesi bir atmosferin içinde silinip gidiyordu. Ama pansiyonda kendi kendisiyle yalnız kaldığında, orada kalan diğer misafirlerin basit olan konuşmalarına sabretmek zorunda kalıyordu. Bir günlük pansiyon arkadaşlarının meraklı bakışlarını görmezlikten geliyordu. Koyu renkli halıların süslediği yoksul odasında kendisini yalnız duyumsuyordu. Yanında tek bir arkadaşı yoktu, susmayı tercih ettiği ve yaşamının sonuna kadar düşüneceği şu açıklamayla yüz yüze kalmıştı.

"Düz olan her şey yalan söyler." diye mırıldandı cüce küçümseyerek. "Her gerçek eğridir, zaman bile değirmidir."


Böylece, bir görüntü Nietzsche'yi kandırıyordu: Kapının her iki yönünden çıkan iki yol aslında bir taneydi ve görülmez bir şekilde kendi üzerinde dönüp Nietzsche'yi aynı noktaya götürecekti: Bugünün geçmişi, yarının geleceği olacaktı. Kendisi de kesinlikle aynı şekilde geri dönecekti. Kendisini yine aynı düşünceye adayacak, yine aynı bavullarla yolculuk eden sonsuz yolcu olacaktı. Bu böyle binlerce kez sürüp gidecekti. Yazgı, değişmez ve hiçbir amacı olmayan bir sıraya göre sonsuza dek birbirlerine karışmış olan olayların devamıdır:

"Peki her şey daha önce var idiyse, bu ana ne dersin cüce? Bu geçit bile, önceden varolmuş olmalı değil midir?

Ve herşey birbirine öyle bağlı ki, bu an, bütün gelecek şeyleri kendine çekmekte, dolayısıyla kendini de çekmekte, öyle değil mi?

Çünkü her yürüyebilen, bu uzun yolu daha bir yürümelidir ileri doğru!

Peki ayışığında sürünen şu yavaş örümcek, peki ayışığının kendisi, peki geçitte fısıldaşan, sonrasız şeylerle fısıldaşan senle ben, hepimiz daha önceden de var olmuş olmalı değil miyiz?

Ve dönmeli ve önümüzdeki öbür yolda, o uzun, korkunç yolda yürümeli, sonrasızca dönmeli değil miyiz?"


Zerdüşt'ün ikinci deneyimi daha da dramatiktir. Kuşkusuz bilinçliliği, tanıdık hayvanlarının yokluğunda etkisiz olacaktı. İçgüdünün doğruluğu, kendisini akıllılığın dolambaçlılığından daha etkili bir şekilde ifade eder. Çünkü içgüdü akıntıya doğru kürek çekmez. Üstelik varoluşun hareketini benimser. Onun saf onaması acının üstesinden gelir. Onun belleğinde mesajdan yalnızca yaşamın kutsal karakteri, onun sonsuz zaferi kalır.

"‘Ey Zerdüşt!’ dediler hayvanları o zaman, ‘Bizim gibi düşünenler için, bütün nesneler hora tepmektedirler: Gelirler ve el uzatırlar ve gülerler ve kaçarlar ve geri gelirler’

Her şey gider, her şey gelir, sonrasıca döner varlık çarkı. Her şey ölür, her şey yine çiçeklenir, sonrasızca sürer varlık yılı.

Her şey parçalanır, her şey yine birleşir, sonrasıca kurar kendini aynı varlık evi. Bütün nesneler ayrılırlar, bütün nesneler yine esenleşirler, sonrasıca bağlı kalır kendine varlık halkası.

Her an yeniden başlar varlık, ‘Ora’ denen top döner her ‘Bura’nın çevresinde. Orta her yer yerdedir. Eğridir yeri sonrasızlığın."


İnsanın, varoluşun bu gerçeği benimsemesi gerekir, kendisinin de içinde bulunduğu ‘Sonsuz Dönüşü’ sevinçle karşılaması gerekir. Ama bu "canavara" nasıl dayanılır. Nietzsche İxion tekerleğinin üstünde kaybolmuş bu bedene bağlanmaya- çabalar. Aslında isyan etmeye her zaman hazırdır.