Bilim Felsefesi-3 Kuhn Ve Feyerabend

[M@D_VIPer]

BİLİM FELSEFESİ-3 KUHN VE FEYERABEND

1960'larda hem pozitivizme hem de Popperciliğe çeşitli yönlerden eleştiriler yöneltilmiştir. Eleştirenler arasında başlı başına bir düşünce okulu kurmuş olan kimse yoktur. Ancak bu yönde hayli ilerlemiş olan biri, The Structure of Scientific Revolu tions (Bilimsel Devrimlerin Yapısı) adlı kitabın yazarı Thomas Kuhn'dur. Kuhn ( 1922-) aslında bir bilim tarihçisidir ve bilimin gelişmesinin ne pozitivist ne de Popperci bilim felsefesiyle bağdaşmadığı savını, yaptığı bilim tarihi çalışmalarına dayandırır. Pozitivizmi ve Popperciliği ayrıntılı olarak eleştirmiş değildir, ancak bilimsel gelişmenin izlediği modeli ortaya çıkarmaya çalışmıştır.

Paul Feyerabend (1924-), önce koyu bir pozitivist, sonra koyu bir Popperci olmuş; 1960'larda da tüm bu eski görüşlerini terketmiştir. Feyerabend ve Kuhn'un görüşleri, her ne kadar biraz farklı bir terminoloji kullanıyorlarsa da, geniş ölçüde birbirinin aynıdır. Görüşlerini, aynı yıllarda, kısmen işbirliği yaparak geliştirmişlerdir. Aralarındaki en büyük ayrılık, Feyerabend'in pozitivist ve Popperci bilim felsefelerini ayrıntılı olarak eleştirmiş olmasıdır.

PARADİGMALAR

Kuhn'un felsefesindeki en yaygın kavram, �paradigma� kavramıdır. Kuhn'a göre bir paradigmanın başlıca dört kurucu öğesi vardır:

1 . İlk öğeye �simgesel genellemeler� ( �symbolic generalization� ) adını verir. Bunlar, doğa yasalarını andıran, ancak bilim adamlarınca tanımlama olarak anlaşılan önermelerden oluşur. Bu önermeler sınamaya tabi tutulmaz. Simgesel bir genelleme yanlışlanamaz. Örneğin Newton'un ikinci yasası (güç - kitle x hız) uzun bir süre güç'ün tanımı olarak; Ohm yasası da (iletkenlik = gerilim/dirençıı iletkenliğin tanımı olarak anlaşılmıştır. Bugün de geçerli olduğuna inanılan bir başka örnek, «hız = mesafe/zaman», önermesidir. (Bu önermenin yanlışlandığı düşünülebilir mi?)

2. İkinci kurucu öğeye Kuhn, metafizik öğe der. Şu tür inanışlardan oluşur: Isı, hareket enerjisidir; algılanabilir olayların nedeni atomlardır, güç alanlarıdır, vb.; bir gazın molekülleri rasgele hareket halinde olan küçük, esnek bilardo topları gibi davranır, vb.

3. Kuhn, üçüncü öğeye �değerler� ( �valuesn ) adını verir. Ancak bunlara �kuramötesi� ( �metateori� ) ölçütler dense daha doğru olur: Zira burada söz konusu olan, niceliksel öndeyiler, niteliksel öndeyilerden daha iyidir, �kuramlar, daha basit ve daha tutarlı olmalıdı� gibi değerlerdir.

4. Dördüncü öğe, �örnekler� ( �exemplars� ) adını alır. Kuhn'a göre kitabının en az anlaşılmış bölümü bu öğeyle ilgili olandır. Kuhn şunu anlatmak ister: Bilim adamları eğitimleri sırasında bir dizi standard problemi çözmeyi ve bir dizi standard deney yapmayı öğrenirler ve böylelikle nesnelerî ve olayları, sözle ifadesi ya da birtakım önermelerle özetlenmesi olanaklı olmayan, ortak bir bakış açısıyla görmeye başlarlar. �Örtük bilgi� ( �tacit knowledge�) edinirler. Bir dizi ortak �örnekler� i benimserler. Doğurduğu kuramsal soruları çözebilmeksizin ya da onu sınayabilmeksizin, bir doğa yasasının ne dediğini anlamak, bir anlamda, olanaklıdır. Ancak bunun için, doğa yasasının ifade edildiği önermenin ötesinde bir şeye gerek vardır. Bu da, �örneklerine ilişkin bilgidir.