Uluslar Arası Gelişmeler...

[Misyoner]

Anti-Komintern Pakt

1936 Kasımında Berlin-Roma Mihveri kurulduğu bir sırada, öte yandan Berlin-Tokyo Mihveri de kuruldu. Bu, Almanya ile Japonya'nın Sovyet Rusya'ya ve Komintern'in milletlerarası komünizm faaliyetine karşı imzalamış oldukları Anti-Komintern Pakt'tır.

1935 tarihli Fransız-Sovyet ittifakının Almanya üzerinde yarattığı tepki, sadece Ren boylarının Almanya tarafından militarize edilmesi sonucunu vermemiş, fakat aynı zamanda Almanya 1936 Martından itibaren komünizme ve dolayısıyla Sovyet Rusya'ya karşı geniş bir kampanya açmıştır. Fakat bu kampanya özellikle yaz aylarında şiddetlenmiştir. Bunun da sebebi, 1936 Ağustosunda Sovyet Rusya'nın askerlik çağını 21 yaştan 19'a indirmesidir. Fransız-Sovyet ve Sovyet-Çekoslovak ittifaklarından sonra Sovyet Rusya'nın bu askeri tedbirleri Almanya'yı sinirlendirmiştir.

Hitler, 12 Eylül 1936'da verdiği bir söylevde Ukrayna'nın, Ural'ların ve Sibirya'nın tabii zenginliklerinden ve Nasyonal-Sosyalizm sayesinde bu toprakların erişeceği refah seviyesinden söz ediyor ve 14 Eylüldeki söylevinde de Bolşevizmi, "en büyük can düşmanımız" diye nitelendiriyordu.

Sovyet Savunma Bakanı Mareşal Voroşilov da 16 Eylüldeki söylevinde Sovyetlerin nerede ve ne zaman olursa olsun, her türlü savaşa hazır olduğunu söylüyordu. Almanya'nın bu faaliyeti ve davranışı Japonya'yı Almanya'ya yaklaştırmıştır. Japonya, Mançurya ve Jehol'ü ele geçirdikten sonra, İç Moğolistan'da faaliyete geçmişti. Bu Japonya'nın Asya'nın ortalarına kadar ilerleme niyetinin bir işareti idi. Bunu farkeden Sovyet Rusya, 12 Mart 1936 da Dış Moğolistan Halk Cumhuriyeti ile bir ittifak antlaşması imzaladı. Bu ittifak tabiatıyla Japonya'ya yöneltilmişti ve Sovyet Rusya, Japonya'ya bunu açıkça bildirmişti.

Öte yandan Japonya, Çin'e girmek için de hazırlanmaktaydı. Böyle bir hareket ise, Çin komünistlerini destekleyen Sovyet Rusya ile Çin milliyetçilerini destekleyen Birleşik Amerika'nın tepkisine sebep olabilirdi. Yani, Almanya'nın Fransa ile Sovyet Rusya arasında kalması gibi, Japonya da kendisini Sovyet Rusya ile Birleşik Amerika arasında sıkışmış gibi görmekteydi.

Gerek Almanya, gerek Japonya için ortak tehlike Sovyet Rusya görünüyordu. Bu sebeplerle, 25 Kasım 1936'da iki devlet Anti-Komintern Paktı imza ettiler. Anlaşma açık ve gizli olmak üzere iki kısımdı. Açık kısma göre, taraflar Komünist Enternasyonalinin (Komintern) faaliyetleri ve buna karşı savunma tedbirleri hakkında birbirlerine danışacaklar ve temas halinde bulunacaklardı. Memleketlerindeki komünist faaliyetlerine karşı sert tedbirler alacaklar ve bu konudaki işbirliğini sağlamak için de devamlı bir komite kuracaklardı.

Gizli kısma göre de, taraflardan biri Sovyet Rusya'nın kışkırtılmamış bir saldırısına veya saldırı tehdidine hedef olursa ortak menfaatlerini korumak için alınacak tedbirler hakkında birbirlerine danışacaklar ve ayrıca, birbirlerine haber vermeden Sovyet Rusya ile hiçbir siyasal anlaşma yapmayacaklardı. Pakt'ın süresi, 3'üncü Enternasyonal'in devamı süresince idi. Anti-Komintern Pakt'a İtalya 6 Kasım 1937'de katılmış ve Berlin-Roma-Tokyo Mihveri teşekkül etmiştir.

[Misyoner]

Bağdat Paktı



1955 yılından itibaren nasıl Balkan İttifakı sarsılmaya başlamış ise, Türkiye'nin 1955 Şubatı'nda meydana getirdiği Bağdat Paktı da aynı şekilde önemli sarsıntılar geçirmiştir. Türkiye, 1954 Ağustosu'nda Balkan İttifakı'nı gerçekleştirir gerçekleştirmez hemen arkasından, yine 1954 yazından itibaren bir de Orta Doğu'da bir savunma ittifakı sistemi meydana getirmek için faaliyete geçti. Fakat bu faaliyetin esas kaynağını, Birleşik Amerika Dışişleri Bakanı John Foster Dulles'ın bir tasarısı teşkil ediyordu.

Kore Savaşı, Amerika Dışişleri Bakanı'nı, komünist emperyalizmi tehlikesine karşı daha güçlü tedbirler almaya sevketmişti. Dulles, Orta Doğu memleketlerini de bir ittifak sistemi içinde toplamak istiyordu ve bu amaçla 1953 Mayısı'nda bütün Orta Doğu memleketlerini teker teker ziyaret etti. Bu arada 25-27 Mayıs 1953 günlerinde Ankara'ya da geldi ve bu ülkelerle görüşmeler yaptı.

Bu sırada İngiltere ile Mısır arasındaki Süveyş anlaşmazlığı henüz çözümlenmemiş ve Arap memleketleriyle İsrail arasındaki münasebetler de gerginliğini muhafaza ediyordu. Bu sebeple, Dulles, bütün Orta Doğuyu kapsayacak bir savunma sisteminin kurulması için gerekii müsait atmosferi bulamadı ve Washington'a dönüşünde radyo ve televizyonlarda yaptığı bir konuşmada, Arap ülkelerinin İsrail, İngiltere ve Fransa ile olan çatışmalara bütün dikkatlerini çevirmiş olduklarını ve bundan ötürü de Sovyet komünizmi tehlikesine hemen hiç aldırmadıklarını söylemiş ve "Bir Orta Doğu Savunma Teşkilatı meselesi, yakın bir ihtimal olmaktan ziyade, ancak geleceğe ait bir iştir" diyerek, kurmak istediği Kuzey Seddi (Northern Tier) tasarısını ileriye attı.

Fakat Türkiye, Amerika tarafından terkedilen bu fikrin peşini bırakmadı. 27 Temmuz 1954'te, İngiltere ile Mısır arasındaki Süveyş anlaşmazlığını sona erdiren antlaşma parafe edildi ve bu antlaşma 19 Ekim 1954'de de imzalandı.

Bu antlaşmanın ilgi çeken tarafı, 17 Haziran 1950 tarihli Arap Ligi Devletleri Ortak Savunma Antlaşması'nı imzalayan devletlerden birine veya Türkiye'ye, silahlı bir saldırı olması halinde, İngiltere'nin Süveyş Kanalı'na asker sokmak hakkını kazanmasıydı.

Antlaşmanın bu hükmünün ve Mısır'ın da bu hükme rıza göstermesinin, Türkiye'yi, Orta Doğu Savunma sisteminin kurulması hususunda büyük ümitlere sevkettiği anlaşılmaktadır. Çünkü, Irak Başbakanı Nuri Said Paşa'nın Ankara'ya yaptığı on günlük bir ziyaret sonunda 18 Ekim 1954'te yayınlanan bir bildiride Türkiye ile Irak'ın Orta Doğu'da bir güvenlik teşkilatı kurmaya karar verdikleri ve Türkiye'nin Arap devletlerinin meşru menfaatlerine aykırı bir politika izlemiyeceği bildirildi. Bu son cümle ile anlatılmak istenilen, Türkiye'nin İsrail meselesinde Arapların meşru menfaatlerine aykırı hareket etmiyeceği ve İsrail'i körü körüne desteklemiyeceği idi.

Arap devletlerine bir taviz verilmek isteniyordu. Irak ile Türkiye'nin bir Orta Doğu savunma teşkilatı kurma teşebbüsleri, başta Mısır olmak üzere Arap devletleri tarafından tepki ile karşılandı. Çünkü, İngiliz-Mısır Süveyş antlaşmasının parafe edilmesinden sonra, Mısır, kendi liderliği altında bir Arap devletleri bloku kurmak üzere diplomatik faaliyetini birdenbire arttırmıştı.

Mısır Milli İstikamet Bakanı Salah Salim, Ağustos ve Eylül aylarında, Bağdat da dahil olmak üzere bütün Arap başkentlerini ziyaret ederek görüşmelerde bulunmuştu. Yine Mısır'ın Suudi Arapistan ve Pakistanla yaptığı temaslardan sonra, Eylül ayında, Doğu ve Batı blokları arasında bir denge unsuru olmak üzere, bir İslam Kongresi'nin kurulması dahi söz konusu olmuştur.

Şimdi Türkiye ile Irak'ın Mısır'dan önce davranarak, bir Orta Doğu güvenlik teşkilatı kurmak için harekete geçmeleri Başkan Nasır'ın kendi liderliği altında gerçekleştirmek istediği Arap blokunu engelleyici nitelikte ve daha da önemlisi, Mısır'ın liderliğini köstekleyici nitelikte idi. Bunun için Mısır'ın tepkisi sert oldu. Kurulacak olan güvenlik teşkilatına katılmıyacağını hemen açıkladı.

Mısır'ın bu tutumu diğer Arap ülkelerini de etkiledi ve bunlar Türk-Irak teşebbüsüne karşı çekingen bir durum aldılar. Bu durum da Türkiye ile Irak'ın teşebbüsünü köstekleyici nitelikte idi. Bu sebeple Türkiye Başbakanı Menderes, 1955 Ocak ayında Şam ve Beyrut'u ziyaret etti. Suriye kurulacak pakta katılmayı reddetti. Lübnan ise, Mısır ile Suriye'nin bu redleri karşısında, bu pakta katılmaya birdenbire karar veremedi.

Orta Doğu Güvenlik Paktı meselesi, Arap Ligi Konseyi'nin 22 Ocak-6 Şubat 1955 arasında yaptığı toplantıda tartışma konusu oldu. Mısır, Suriye ve Suudi Arapistan Pakt'a karşı şiddetli cephe aldılar. Irak ise Pakt fikrini savundu. Lübnan ile Ürdün uzlaştırıcı bir rol oynamak istedilerse de, Konsey toplantısı sonuç vermeden dağıldı. Bu durum karşısında Türkiye ve Irak 24 Şubat 1955 de Bağdat Paktı'nı imzaladılar.

Taraflar arasında "güvenlik ve savunma" konusunda işbirliği yapılmasını öngören bu Pakt'ın 5'inci maddesine göre, bu Pakt'a her devlet katılabilirdi. Yalnız şu şartla ki, bu devletin ya bir Arap Ligi üyesi olması veya taraflarca "tanınmış" olması gerekmektedir. Bunun anlamı şuydu ki, İsrail için bu Pakt'a katılma imkanı yoktu. Çünkü bir Arap devleti olan Irak İsrail'i tanımamıştı. Şüphesiz bu hüküm, diğer Arap devletlerinin İsrail düşmanlığına verilmiş bir tavizdi. Bağdat Paktı imza edilirken, diğer Arap devletleri ve özellikle Lübnan ve Ürdün'ün buna katılması halinde, Mısır-Suriye blokunun izole edilmiş olacağı va sonunda da yalnız kalan bu devletlerin, ister istemez Pakt'a katılacakları düşünülmüştü.

Fakat düşünülen gerçekleşmedi. Lübnan ve Ürdün nezdinde yapılan teşebbüsler bir sonuç vermedi. Bununla beraber, bu iki devlet Mısır-Suriye blokuna da katılmadılar. Pakt'ın imzasından sonra Mısır ve Suriye, Türkiye ve Irak'a karşı geniş bir kampanya açtılar.

Bağdat Paktı, Batı emperyalizminin bir vasıtası, İsrail'e hizmet eden bir alet olarak gösterildi. Mısır ve Suriye'nin bu kampanyasını etkisiz bırakmak için Paktın genişletilmesine çalışıldı. 4 Nisan 1955 de İngiltere, 23 Eylül 1955 de Pakistan ve 3 Kasım 1955'de de İran Bağdat Paktı'na katıldılar. İngiltere'nin katılması Mısır ve Suriye'nin eline yeni bir silah verdi. Bu da Bağdat Paktı'nın İngiltere'nin Orta Doğu'daki sömürgeciliğinin yeni bir eseri olduğu idi. İran'ın katılması ise büyük bir şey ifade etmedi. Zira Pakistan ve İran Orta Doğu'nun Arap kuşağına dahil değildi. Böylece Bağdat Paktı Arap devletlerinin desteğinden tamamen mahrum kaldı. Bu da Pakt için önemli bir zaaf oldu.

Öte yandan, Arap ülkelerinde doğan muhalefet karşısında Amerika da Pakt'a katılmaya cesaret edemedi. Bu da Pakt'ın ikinci büyük zaafı oldu. Böylece Bağdat Paktı, gerçekleştirmek istediği gayeye oranla, çok zayıf temeller üzerine oturtulmuş garip bir bina oluyordu.

Mart 1955 başlarında bir yandan Mısır ve Suriye, öte yandan da Mısır ve Suudi Arapistan, aralarında birer askeri pakt imzalamaya karar verdiler. Yemen de bunlara katılacağını bildirdi. Gerçekten, 20 Ekim 1955 de Mısır-Suriye 27 Ekim 1955 de Mısır-Suudi Arapistan savunma antlaşmaları imzalandı.

21 Nisan 1956'da da Mısır-Suudi Arapistan-Yemen savunma antlaşması imzalandı. Orta Doğu'da Bağdat Paktına karşı mukabil bir blok ortaya çıkmış oluyordu. Her iki blokun dışında kalan Lübnan ve Ürdün de gözönünde tutulunca, Bağdat Paktı, Orta Doğu'da ve özellikle Arap kuşağında birleştirici bir rol oynamak isterken, bu kuşağı üç parçaya ayırmış olmaktaydı. Bu parçalanmadan ve parçalar arasındaki rekabetten Sovyet Rusya faydalanmıştır. Böylece Bağdat Paktı'nın bir sonucu da, Sovyetlerin Orta Doğu'ya girmesi olmuştur.

Halbuki bu Pakt Sovyet tehdidine karşı bir savunma bloku teşkil etmek için kurulmuştu. Oysa tamamen aksi oldu. Çünkü, Mısır, Bağdat Paktı'na karşı mukabil bir blok kurmakla da yetinmeyip, sözde İsrail'in muhtemel bir saldırısına karşı kendisini kuvvetli bulundurmak için, 1955 sonbaharından itibaren Sovyet Rusya ve peykleriyle silah alışverişine girişti.

Suriye Sovyetlerle yakınlık kurmakta Mısır'dan da ileriye gitti. Bu iki devlet Sovyetler Birliğini adeta Orta Doğuya çektiler. Bu ise Orta Doğu'daki Doğu-Batı mücadelesini daha da şiddetlendirdi. Şimdi, 1950 de faaliyet alanlarını Avrupa'dan Uzakdoğu'ya aktaran Sovyetler Birliği, bu gelişmelerle faaliyetlerini Uzakdoğu ve Asya'dan Orta Doğu'ya aktarmış oluyordu. Bu ise 1956'dan itibaren Orta Doğu buhranlarını daha da şiddetlenmeye götürecektir.

Orta Doğu buhranları Bağdat Pakt'ını bambaşka bir nitelik ve gayeye götürecektir. 14 Temmuz 1958'de Irak'da patlak veren ihtilalin sonunda gerek monarşinin ve gerek Nuri Said rejiminin yıkılması ve General Kasım'ın liderliğinde 1963 yılına kadar devam edecek rejimin Irak'ın kaderine egemen olması üzerine, Irak Bağdat Pakt'ından çekilmiş ve bundan sonra Pakt'ın adı değiştirilerek Merkezi Antlaşma Teşkilatı (Central Treaty Organization - CENTO) olmuştur.

CENTO ise, faaliyetlerinin yönünü, daha ziyade üyeler arasındaki ekonomik, kültürel ve teknik işbirliğine çevirmiş ve bunda da daha belirli başarılar kazanmıştır. Öte yandan, Bağdat Paktı'nın geçirdiği bu nitelik değişikliği Birleşik Amerika'yı Paktın bu yeni şekliyle çok daha yakından ve sıkı bir işbirliğine yöneltmiştir.

[Misyoner]

Balkan Antantı



Türkiye, Milletler Cemiyeti'ne katıldığı zaman, Balkan devletleri arasında da büyük bir yakınlaşma ve işbirliği başlamıştı. Bu gelişme 1934 yılında Balkan Antantı denen ittifakı ortaya çıkarmıştır. Balkanlılar arasındaki yakınlaşmanın esas unsuru ise 1930 Ekimi'ndeki TürkYunan Anlaşmalarının doğurduğu TürkYunan yakınlaşmasıdır.

Öte yandan, Locarno Anlaşmaları, Kellogg Paktı ve Litvinov Protokolu gibi barışçı teşebbüslerle, Küçük Antant gibi statükocu ittifakların ortaya çıkması da, Balkanlardaki işbirliğinde teşvik edici etkenler olmuştur.

Balkan Birliği konusundaki ilk adımlar Balkan hükümetleri tarafından değil, fakat gayrı resmi çabalarla atılmıştır. Dünya Barış Kongresi Derneği'nin 1929 Ekimi'nde Atina'da yaptığı toplantıda, Kongre başkanı ve eski Yunan başbakanlarından Aleksandr Papanastasiyu devamlı bir Balkan Antantı kurulması fikrini ortaya atmış ve Türkiye dahil bütün Balkanlı delegasyonlar bu fikri kabul ederek, 1930 Ekimi'nde Atina'da Birinci Balkan Konferansı açılmıştır.

Bundan sonra bu konferanslar Atina, İstanbul, Bükreş ve Selanik'te olmak üzere her yıl tekrarlanarak, Balkan milletleri arasında bir işbirliği kurulmuştur. Bu konferanslar sonunda, Balkan Ticaret ve Sanayi Odası, Balkan Denizcilik Bürosu, Balkan Ziraat Odası, Balkan Turist Federasyonu, Balkan Hukukçuları Komisyonu, Balkan Tıb Federasyonu gibi teşekküller ortaya çıkmıştır.

1932 de yapılan Üçüncü Balkan Konferansı ise bir Balkan Paktı tasarısı ortaya çıkarmıştır ki, bu suretle işbirliği faaliyetleri bununla siyasal münasebetler alanına geçirilmiş olmaktaydı. Bununla beraber, siyasal işbirliğinin gerçekleşmesi hemen mümkün olmadı. Balkan Konferanslarında görülmüştü ki, özellikle Bulgaristan işbirliğinde çekingen davranmaktadır.

Arnavutluk ile Bulgaristan, Balkan Konferanslarında, revizyonist gayelerini dolaylı bir şekilde belirterek azınlık meselelerinin de tartışmasında ısrar etmişler, fakat Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya buna engel olmuşlardır. Bununla beraber, özellikle Türkiye uzlaştırıcı bir politika izleyerek Bulgaristan'ın tam işbirliğini, sağlamaya çalışmış, lakin muvaffak olamamıştır.

1933 Şubatı'nda Küçük Antant'ın devamlı bir statü ve teşkilat kurması ve Almanya'da Nazi Partisi'nin iktidara geçmesi, Balkanlıları da harekete geçmeye sevketmiş görünmektedir. Türkiye ve Yunanistan, siyasal alanda da Balkanlarda bir işbirliği kurulmasına ve bu konuda bir paktın imzasına karar verip, 1933 Mayısı'nda bu düşüncelerini Bulgaristan'a da bildirdiler. Lakin Bulgaristan teklife yanaşmayınca, Türkiye ve Yunanistan 14 Eylül 1933 de bir Samimi Anlaşma Paktı (Pacte d'Entente Cordiale) irnzaladılar.

10 yıl için imzalanmış olan bu Pakt ile, iki devlet sınırlarını karşılıklı olarak garanti ediyorlardı. Bu hüküm, Makedonya üzerindeki emellerinden bir türlü vazgeçmek istemeyen Bulgaristan'da tepki ve sinirlilik uyandırdı. Bulgaristan'ın bu şüphelerini gidermek ve Bulgaristan'ı da bu Pakt'a almak için Türkiye Başbakanı İsmet İnönü ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras Sofya'ya gittilerse de, olumlu bir sonuç elde edemediler.

TürkYunan Paktı, Romanya'yı harekete geçirdi ve Romanya Dışişleri Bakanı Titulescu'nun Ankarayı ziyareti sırasında, 17 Ekim 1933'te, Türkiye ile Romanya arasında Dostluk, Saldırmazlık, Hakem ve Uzlaşma Antlaşması imzalanmıştır. Romanya'yı bu antlaşmayı imzalamaya götüren sebeplerden biri, Bulgaristan'ın revizyonist isteklerinden çekinmesi, diğeri de kendi deniz ticaretinin, Boğazlar'da serbest geçişin bekçisi olan Türkiye'ye bağlı bulunmasıydı.

Türkiye'nin yaptığı bu anlaşmalar, Bulgaristan'ı sinirlendirdiğinden, Bulgar basını Türkiye aleyhine kampanya açmış ve bu kampanya Türk basını tarafından, cevapsız bırakılmamıştır. Lakin Bulgaristan'ın bu tutumu Yugoslavya'yı da korkuttuğundan, Türk Dışişleri Bakanı'nın Belgrad'ı ziyareti sırasında Türkiye ile Yugoslavya arasında 27 Kasım 1933'de bir Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması imzalamıştır.

Yugoslavya'yı bu antlaşmayı imzalamaya götüren sebep, Bulgaristan'dan duyduğu endişe olduğu kadar, İtalya'nın Arnavutluk'ta kurduğu kontrolün kendisi bakımından yarattığı tehlike idi. Görüldüğü gibi, bu ikili anlaşmaların hepsinin pivotunu Türkiye teşkil etmekteydi.

Bu anlaşmaların her üçü de aynı gayeyi taşıdığına ve gayelerde bir farklılık olmadığına göre, yapılması gereken normal iş, dört devletin tek bir antlaşma ile birbirlerine bağlanmaları idi. İşte bu iş 9 Şubat 1934 tarihinde Balkan Antantı'nın imzası ile gerçekleştirildi. Balkan Antantı ile taraflar, sınırlarını karşılıklı olarak garanti altına alıyorlar ve birbirlerine danışmadan herhangi bir Balkan devletiyle birlikte bir siyasal harekette bulunmamayı veya bir siyasal anlaşma yapmamayı taahhüt ediyorlardı.

Balkan Antantı'nın ortaya çıkmasında nasıl baş rolü Türkiye oynadıysa, bu Antant'a sonuna kadar sadakatla bağlanan da Türkiye oldu. Fakat bu siyasal antlaşma, dört Balkan devleti arasında amaç edinilen sıkı siyasal işbirliğini gerçekleştiremedi ve başlangıçtan itibaren bazı zayıflık unsurlarına sahip oldu.

Antant ile birlikte gizli bir protokol de imzalanmıştı. Buna göre, taraflardan biri Balkanlı olmayan bir devlet tarafından saldırıya uğrar ve bir Balkan devleti de saldırgana yardım ederse, diğer taraflar bu Balkanlı saldırgana karşı birlikte savaşa gireceklerdi. Fakat bu Protokol üzerine Türkiye, bir Rus-Romen savaşında Romanya'ya yardım etmiyeceğini Sovyet Rusya'ya bildirmiş ve Yunanistan da bu Protokolün kendisini İtalya ile bir çatışmaya götürmeyeceği hususunda rezerv koymuştur.

Öte yandan, Balkan Antantı Batılılar ve Küçük Antant'ın kurucusu Çekoslovakya tarafından büyük bir hoşnutlukta karşılanmakla beraber, 1936'dan itibaren Avrupa'da buhranların şiddetlenmesi ve Berlin-Roma Mihverinin ağır basmaya başlaması, Balkan Antantı'nı da zayıflamaya doğru götürmüştür. Bu gelişme özellikle, 1937'den itibaren belirli bir hal almıştır.

1936 da Avrupa'da Almanya'nın üstünlüğü belirince, Romanya, Bulgaristan ve Macaristan'dan fazla Almanya'dan endişe duymuş ve Balkan Antantı ile ilgisini zayıflatmıştır. Yugoslavya ise, Berlin-Roma Mihveri karşısında, İtalya ve Bulgaristan'la anlaşma yoluna gitmiştir. Bulgaristan'la Yugoslavya arasında 24 Ocak 1937'de bir "yıkılmaz barış ve samimi ve ebedi dostluk antlaşması" imzalandı.

Bunun arkasından Yugoslavya 25 Mart 1937'de İtalya ile de bir antlaşma imzaladı. Beş yıl için imzalanan bu antlaşmada, bu antlaşmanın tarafların mevcut milletlerarası taahhütlerine halel getirmiyeceği belirtiliyor idiyse de, 2. madde ile iki devlet, birbirlerini ilgilendiren ortak meselelerde birbirlerine danışma taahhüdünde bulunuyorlardı. Bu ise Yugoslavya'yı, Balkan işbirliğinde daima İtalya'yı hesaba katmak zorunluğunda bırakıyordu.

Bulgar-Yugoslav antlaşmasının imzasından önce Yugoslavya, diğer Balkan Antantı ortaklarının muvafakatini almışsa da, Balkan Antantı birinci planda Bulgaristan'a yöneldiğine göre, Yugoslav-Bulgar antlaşması bu Antant'ın ruhuna aykırı idi. Nihayet, İtalya'nın gittikçe kuvvetlenmesi Yunanistan'ı da İtalya'ya karşı yumuşak bir tutuma götürmüştür. Münih Konferansı ile Çekoslovakya'nın parçalanması Küçük Antant'a son verdiği gibi, 1939 yılının olayları da Balkan Antantı'nı parçalıyacaktır.

[Misyoner]

Birleşmiş Milletler Demeci



1941 yazında Amerika ile Japonya arasında yapılan görüşmelerde Amerika'nın tutumuna tesir eden önemli bir olay da şüphesiz Almanya'nın Rusya'ya savaş açması olmuştur. Bu olayla Sovyetler de Batılıların yanında yer almış olmakta ve dolayısıyla Birleşik Amerika için de iyi bir gelişme ortaya çıkmaktaydı. Bunun için, Başkan Roosevelt, yeni durumu Churchill ile görüşmek istedi ve 9 Ağustos 1941'de Newfoundland'da Placentia Bay'de buluştular.

14 Ağustos'a kadar süren görüşmelerde Sovyet Rusya'ya yardım yapılmasına karar verildi ve 14 Ağustos'ta Atlantik Demeci (Atlantic Charter) adını alan bir bildiri yayınladılar. Bu demeç iki devletin milli politikalarının ilkelerini ilan etmiştir ki, bu ilkeler sonradan Birleşmiş Milletler Antlaşması'na da temellik etmiştir.

Hürriyet ve demokrasi bu demecin temel ilkelerini teşkil etmekteydi. Amerika'nın savaşa girmesi üzerine iki devlet arasında yapılacak işbirliğini görüşmek üzere Churchill, 22 Aralık 1941'de Washington'a gitti. Başkan Roosevelt ile yaptığı görüşmelerden sonra, Almanya'ya karşı savaşa katılan 26 devletin imzası ile 1 Ocak 1942 de bir Birleşmiş Milletler Demeci yayınlandı. Bunda, 26 devletin Atlantik Demeci'ndeki ilkeleri aynen kabul ederek zafer elde edilinceye kadar işbirliği yapacakları bildirilmekteydi. Böylece, savaştan sonra kurulacak olan Birleşmiş Milletler Teşkilatı'nın ilk adımı atılmış oluyordu.

[Misyoner]

Casablanca Konferansı



1941 yılı sonunda Birleşik Amerika'nın savaşa katılmasından sonra Sovyet Rusya'nın üzerinde en fazla ısrarla durduğu nokta, İngiltere ve Amerika'nın Almanya'ya karşı ikinci bir cephe açmak suretiyle, üzerindeki Alman baskısını hafifletmeleriydi. Şimdi 1942 Kasımında Amerikan kuvvetlerinin Fas ve Cezayir'e çıkmaları ile kuzey Afrika savaşlarının sona erdirilmesi mümkün olacağına göre, bundan sonra ne yapılacaktı? Bu mesele Casablanca Konferansı'nın esas konusunu teşkil etmiştir.

Casablanca Konferansı, 14-24 Ocak 1943'de Roosevelt ile Churchill arasında yapılmıştır. Stalin de davet edilmişse de gelememiştir. Konferans'ta şu kararlar alınmıştır:

* Rusya üzerindeki baskıyı hafifletmek için Sicilya'ya çıkarma yapmak ve Almanya üzerindeki baskıyı arttırmak;

* Balkanlarda ikinci bir cephenin açılmasını mümkün kılmak için, Türkiye'nin de savaşa katılması konusunda gerekli askeri hazırlıkları yapmak;

* Almanya'nın mukavemeti yeteri kadar zayıflayınca Avrupa'da da bir cephe açmak ve nihayet "Almanya, Japonya ile İtalya kayıtsız şartsız teslim oluncaya kadar" mücadeleye devam etmek.

Mihver'in "kayıtsız-şartsız" teslim konusunda Konferans'ta alınan karar, Mihver devletlerine hiçbir ümit ışığı bırakmaması ve sonuna kadar dayanma kararını kuvvetlendirmesi ve dolayısıyla da savaşın uzamasına sebep olması gerekçesiyle, sonradan bazı tenkitlere konu olmuştur.

[Misyoner]

Çelik Pakt



İtalya'nın Arnavutluk'a girmesiyle Doğu Akdeniz ve Balkanlar statükosu ağır bir tehdit altına girmiş oluyordu. Bu gelişmenin yanında, Almanya'nın da Tuna bölgesinde Doğu'ya doğru genişlemekte olduğu, 1939 Şubatında Macaristan'ın da Anti-Komintern Pakt'a katıldığı ve Almanya'nın Romanya'yı da ekonomik kontrol altına almak için çaba harcadığı göz önüne alınınca, Mihver'in Orta Avrupa'dan doğuya doğru yayılmakta olduğu belirli bir şekilde ortaya çıkmaktaydı.

Çekoslovakya'nın yok olması karşısında ne Fransa ve ne de Yugoslavya ile Romanya bir harekette bulunabilmişler ve bunun sonucu olarak da Küçük Antant da dağılmıştı. İtalya'nın Arnavutluk'u işgali ise, Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında 1934 de yapılmış olan Balkan Antantı'na ağır bir darbe indirdi. Çünkü, şimdi kendisini Mihver devletleriyle sarılmış gören Yugoslavya, Batılıların garantisini reddedip, Mihver'le iyi geçinme yolunu tercih etti ki, bu Balkan Antantı'nın etkisini kaybetmesi demekti.

Bu sebeplerden ötürü, İngiltere ve Fransa, 13 Nisan 1939'da Yunanistan ve Romanya'ya garanti verdiler. Türkiye ise tek taraflı garanti yerine, karşılıklı yardımı öngören bir ittifakı tercih ettiği için, bu ittifakın ilk adımı olmak üzere, 12 Mayıs 1939'da İngiltere ile bir karşılıklı yardım deklarasyonu imzaladı. Bu deklarasyon, İtalya'nın Arnavutluk'u işgaline İngiltere'nin verdiği bir cevap oluyordu.

Batılıların Mihver'in yayılmasına karşı bu kararlı politika ve davranışları en fazla Mussolini'yi sinirlendirmiş ve İtalya'yı Almanya'ya daha fazla iterek, iki devlet arasında Çelik Pakt adını alan ittifakın imzası sonucunu vermiştir. Bu ittifak, Batılıların tepkisine karşı, Mihver'in karşı-tepkisini teşkil ediyordu.

Berlin-Roma-Tokyo arasında bir ittifak teklifi ilk önce Almanya'dan gelmiş ve ilk ittifak tasarısı İtalya'ya Münih Konferansı sırasında verilmiştir. Bu tasarı, taraflardan birinin "kışkırtılmamış bir saldırıya" hedef olması halinde, diğerlerinin her türlü yardımını öngörmekteydi. Mussolini, bu teklifi müsait karşılamakla beraber, İtalyan kamu oyunun Almanya ile bir askeri ittifakı kabule hazır olmaması dolayısıyla, hemen kabul etmemiştir. Bununla beraber, bu konudaki görüşmeler devam etmiştir.

Fakat bu arada Japonya ittifak konusunda farklı bir görüş ileri sürdü. İttifak ancak Sovyet Rusya ile bir savaş halinde uygulanmalıydı ve Japonya bakımından önemli bazı ekonomik sebeplerle, bu ittifakın kendilerine yönelmemiş olduğu İngiltere, Fransa ve Birleşik Amerika'ya bildirmeliydi. Halbuki Almanya bu ittifakı ileri sürerken, Sovyet Rusya'nın doğuda daha uzun yıllar zayıf bir durumda kalacağını, oradan bir tehlike gelmeyeceğini ve bu sebepte de ittifakın esas itibariyle Batı demokrasilerine yönelmesi gerektiğini düşünmüştü.

Bu görüş farklılıkları sebebiyle üçlü ittifak işi uzadı. Ayrıca, Nisan ayından itibaren Sovyet Rusya ile Almanya arasında uzlaşma ihtimali de belirince, Almanya Japonya'nın üstüne hiç düşmedi. Lakin Batılıların Yunanistan ve Romanya'ya garanti vermeleri ve özellikle İngiltere'nin, karşılıklı yardım deklarasyonu için Türkiye ile müzakerelere girişmesi Mussolini'yi sinirlendirdi ve ittifakın derhal imzası için Almanya'ya başvurdu.

Almanya, İtalya ile ikili bir ittifakı istememekle beraber, Hitler, Polonya ile olan Dantzig anlaşmazlığında Batılılara gözdağı vermek ve bu suretle onların Polonya lehine müdahalelerini önlemek için, İtalya ile ittifakı kabul etti ve 22 Mayıs 1939'da Çelik Pakt (Patto d'Acciaio) adını alan Alman-İtalyan ittifakı imzalandı.

Her iki devletin "hayat sahası"nı sağlama amacına yönelen bu ittifaka göre, taraflar birbirlerini ilgilendiren bütün meselelerde birbirlerine yardım edecekler ve taraflardan biri, bir veya daha fazla devletle savaşa tutuşacak olursa, diğeri ona bütün gücü ile yardım edecekti. Halbuki Münih Konferansı sırasında Almanya'nın verdiği ilk tasarıda sadece "kışkırtılmamış savaş" hali söz konusu idi.

Mussolini, Almanya ile ittifakın imzalanması için ısrar edince, Hitler bundan faydalanarak tasarıdan "kışkırtılmamış" deyimini çıkartmış ve bu suretle, kendisinin açacağı bir savaşa İtalya'nın da girmek zorunluluğunu kabul ettirmişti. Mussolini'nin bunu kabul etmesi ise, Batılıların Balkan devletlerine verdiği garantiyi bir onur meselesi yapması ve Batılılara her ne şekilde olursa olsun bir cevap vermek istemesiydi. Yoksa, ittifakın imzasından bir hafta sonra, İtalya'nın bir savaş için 1942'den önce hazır olamayacağını kendisi söylüyordu.

Çelik Paktın imzası ile Mihver'le Batılılar arasında uçurum adamakıllı derinleşmiş bulunmaktaydı. Almanya, 27 Nisan 1939'da, İngiltere'nin kendisini çember içine almak için çaba harcadığını ileri sürerek, 1935 İngiliz-Alman deniz anlaşmasını feshetmişti. Yine aynı gün Polonya'ya verdiği bir nota ile de, 1934 tarihli Almanya-Polonya saldırmazlık anlaşmasını feshetti. Arkasından, 31 Mayıs 1939'da Danimarka ile bir saldırmazlık antlaşması imzaladı.

Danimarka, Napolyon'a karşı işlediği hatayı tekrar etmemek için, Hitler'e karşı İngiltere ile işbirliğine gitmeye cesaret edememişti. Mihver'in bu faaliyetleri karşısında Batılılar, sadece küçük devletlere garanti vermenin yetersizliğini gördüklerinden, Sovyet Rusya ile bir Barış Cephesi ittifakı kurmak için de teşebbüse geçtiler.

[Misyoner]

Eisenhower Doktrini



Sovyet Rusya'nın yönelttiği tehditler üzerine Amerika, İngiltere ve Fransa'ya sert bir çıkış yaparak bu iki devletin Mısır'a karşı giriştikleri saldırıyı önlemekle beraber, kısa bir süre sonra Orta Doğu konusundaki görüşlerinde büyük bir değişiklik yaptı. Daha doğrusu, Süveyş buhranı geçtikten sonra, Orta Doğu'da ortaya çıkan durumu Amerika hiç beğenmedi. Bir defa, Süveyş savaşı dolayısıyla Batı'nın prestiji Arap dünyasında büyük bir darbe yemişti. Üstelik, Mısırı ve Süveyş'i Batı'ya bağlayan tek hukuki bağ olan 19 Ekim 1954 tarihli Süveyş Antlaşması'nı Mısır, 1956 buhranı sırasında feshederek, Batı ile bağlarını koparmıştı.

İkinci olarak, Amerika bu buhranda dürüst ve tarafsız davranmış ve İngiltere ve Fransa'nın savaşı ve Mısır'ın işgalini durdurmasında en az Sovyet Rusya kadar rol oynamıştı. Fakat Arap dünyası bunu takdir ediyor muydu? Diğer taraftan, Batı'nın Orta Doğu'daki bu prestij kaybı, bölgede büyük bir boşluk meydana getirirken, bu boşluk, Sovyet Rusya tarafından doldurulmaktaydı.

Sovyet Rusya sanki Arab'ın kurtarıcısı olmuştu. Sanki, Macar topraklarına 200 bin kişilik askeri ile 4000 tankını sokup, 50.000 ölü ve yaralıya malolan Macar milli bağımsızlık hareketini öldüren bu Sovyet Rusya değildi. Kaldı ki, Bulganin'in, Eisenhower'a gönderdiği 5 Kasım mesajında da görüldüğü gibi, Sovyetler Orta Doğu'ya asker sokmak için fırsat aramaktaydılar. İkinci olarak, Sovyetlerin Orta Doğu'ya girişlerinde ekonomik sebepler de rol oynamıyordu. Çünkü, Süveyş'teki kanal trafiğinin ancak % 1'i Sovyet gemilerine aitti.

Sovyetlerin Orta Doğu petrollerine de ihtiyaçları yoktu. Çünkü kendileri petrol ihraç etmekte idiler. O halde amaçları siyasi idi. Sovyetler, Süveyş Kanalı'na ve Batı'nın Orta Doğu'daki petrol kaynaklarına hakim olarak, bölgeyi siyasi kontrölleri altına alarak Batı'ya darbe indirmek ve mümkün olursa Batı'yı bu bölgede çökertmekti.

Bu şartlarda yapılacak iki şey vardı: Biri, bölge ülkelerinin ekonomik sıkıntılarının giderilmesine yardımcı olmak; diğeri de, ister ikili, ister toplu münasebetler yoluyla, bu ülkelere, komünizm hegemonyasının neler getirebileceğini anlatmak ve bunların komünizme karşı koymalarına yardım etmekti. İşte bu noktalardan hareket eden Başkan Eisenhower, 5 Ocak 1957'de Kongre'ye gönderdiği ve Eisenhower Doktrini adını alan mesajda bütün bu hususları açıkladıktan sonra, Kongre'den şu hususlarda kendisine yetki verilmesini istiyordu:

* Bağımsızlığını korumak için ekonomik kalkınma çabası içine giren Orta Doğu ülkelerine ekonomik yardım yapmak.

* Bunlardan isteyen ülkelere askeri yardım yapmak.

* Bu ülkelerin istemeleri şartıyla, "milletlerarası komünizmin kontrolü altında bulunan bir ülkeden gelecek açık silahlı saldırılar karşısında, Amerikan silahlı kuvvetlerinin kullanılması.

Bu amaçlarla Başkan Eisenhower, Kongre'den, üç yıl süre ile, her yıl 200 milyon dolar harcama yetkisi istemekteydi. Eisenhower Doktrini'nin bilhassa Orta Doğu'da Amerikan askerinin kullanılmasına dair kısmı, Amerikan Kongresi'nde büyük tartışmalara sebep oldu. Buna rağmen, Temsilciler Meclisi, 30 Ocakta, Senato da 5 Martta, büyük oy çoğunluğu ile Eisenhower Doktrini'ni kabul ederek, Başkan'a istediği yetkileri verdi.

Eisenhower Doktrini iki bakımdan Amerikan dış politikası için mühim bir gelişmeyi ifade etmekteydi. Birincisi, Amerika'nın Orta Doğu ile bağlantı alanını bir hayli genişletmesidir. Her ne kadar Amerika, Orta Doğu ile ilgisini ilk defa Truman Doktrini ile göstermiş ise de, Truman Doktrini sadece Türkiye ve Yunanistan'a ve yine sadece askeri yardım yapılmasını öngörmekteydi. Halbuki Eisenhower Doktrini, bütün bir Orta Doğu bölgesini içine alıyor ve Amerikan askerinin kullanılması suretiyle, bölgedeki ülkelerin komünizme karşı savunulmasını da üzerine alıyordu.

İkinci olarak, bu doktrin ile Amerika, İngiltere ve Fransa'nın Orta Doğu'da bıraktıkları boşluğu bizzat doldurmak üzere harekete geçiyor ve aynı zamanda da, bölgede Sovyet Rusya'nın karşısına dikiliyordu. Amerika ve Sovyet Rusya ilk defa olarak Orta Doğu'da karşı karşıya gelmeye başlıyordu.

Eisenhower Doktrini karşısında Orta Doğu ikiye ayrılmıştır. Bu doktrini kabul ettiğini ilk ilan eden; 6 Ocakta Lübnan olmuştur. Lübnan bu hareketi ile, şimdiye kadar takip ettiği tarafsızlık politikasını terketmiş oluyordu. Lübnan'ın arkasından Pakistan, Irak, Türkiye ve Yunanistan, Eisenhower Doktrini'ni kabul ettiklerini açıkladılar. Bunlardan sonra Afganistan, Libya, Tunus ve Fas en sonunda İsrail bu Doktrini kabul ettiklerini bildirdiler.

Buna karşılık, ilk şiddetli tepki Mısır'dan geldi. Arkasından Suriye bu tepkiye katıldı. Bu iki devleti ise Ürdün ve Suudi Arabistan takip etti ise de, bir kaç hafta sonra Suudi Arabistan tutumunu değiştirerek, Eisenhower Doktrini'ni "iyi ve müsbet" bulduğunu bildirdi. Çünkü Suudi Arabistan, İsrail konusunda bu devletlerle beraber gitmeye hazırdı; lakin Sovyetler konusunda bu devletlerle bir adım bile atmamaya kararlı idi.

Nasır'ın Ürdün'de monarşiyi devirmek için biraz sonra giriştiği teşebbüsler, Ürdün'ün tutumunu da değiştirecek ve bu ülkeyi Suriye-Mısır cephesinden ayıracaktır. Tabiatıyla Sovyetler de büyük tepki gösterdiler. 7 Ocakta yayınladıkları resmi bildiride, Eisenhower Doktrini'ni, "Orta Doğu ülkelerini esaret altına alma amacını güden bir tedbir", "Amerikan tekelci kapitalizminin militarist çevrelerinin Orta Doğu işlerine kaba bir müdahalesi" olarak nitelemişlerdir.

Bunun arkasından, 11 Şubatta Amerika, İngiltere ve Fransa'ya verdikleri notalarda, Orta Doğu için bir barış planı ortaya attılar. Buna göre, bölgede ittifak blokları kurulmayacak, yabancı askerler geri çekilecek, yabancı üsler tasfiye edilecek ve bölgenin içişlerine karışılmayacaktı. Bölge ülkelerine silah satılmayacaktı. Sovyetlere verilen cevapta, bu plan reddedildiği gibi, bölgeyi silahlandıran ilk devletin kendisi olduğu ve içişlerine karışmamadan söz eden Sovyetlerin önce Macaristan'dan elini çekmesi gerektiği bildirildi.

[Misyoner]

Kellogg Paktı



1930 Londra deniz silahsızlanmasına ait anlaşma, 1928 de Kellogg Paktı'nın birçok devletlerce imzalanmasının doğurduğu barışçı atmosfer içınde mümkün olabilmişti. Kellogg Paktı ise, Milletler Cemiyeti'nin kurulduğu günden itibaren girişilen barış ve silahsızlanma çabalarında, hiç değilse kağıt üzerinde önemli bir merhale teşkil eder.

Birleşik Amerika'nın 1. Dünya Savaşı'na katılışının 10. yıl dönümü dolayısiyle, Fransa Dışişleri Bakanı Aristide Briand 6 Nisan 1927 günü basına verdiği bir demeçte, Amerika ile Fransa'nın, aralarındaki münasebetlerinde savaşı kanun dışı eden karşılıklı taahhütte bulunmalarını teklif etti. Fransa'nın amacı sadece bir jest yapmaktan ibaretti. Çünkü Fransa ile Amerika arasında, bir savaşa kadar gidebilecek bir menfaat çatışması yoktu ve böyle bir taahhüdün çok az önemi olabilirdi. Lakin Amerika'nın yakın bir dostu haline gelmek suretiyle Fransaya Avrupa'da özel bir prestij sağlayabilirdi.

Amerika'nın bu teklife tepkisi ilk önce yavaş oldu. Lakin pasifizm duygularının bu sırada Amerikan kamu oyunda gittikçe kuvvetlenmesi üzerine, Amerika Dışişleri Bakanı Kellogg, 1927 Aralık ayında Briand'ın teklifine verdiği cevapta, "savaşı bir milli politika aleti olarak kullanmaktan vazgeçme" taahhüdünün, dünya çapında, bütün devletlerce imzalanacak çof taraflı blr antlaşmada yer almasını ileri sürdü.

1928 Nisanı'nda da Kellogg, bu teklifini İngiltere, Almanya, İtalya ve Japon hükümetlerine resmen bildirdi. Almanya bunu derhal kabul etti. Onu İtalya ile Japonya izledi. Lakin, Fransa ile İngiltere böyle geniş çapta bir taahhüdü kabulde bir hayli tereddüt geçirdiler. Çünkü bu sırada Fransa ittifak sistemleri politikası izlemekteydi ve böyle bir taahhüt de bu politikanın ruhuna aykırıydı. Lakin İngiliz ve Fransız kamu oyları Kellogg'un teklifini o kadar desteklediler ki, iki memleketin hükümetleri de bunu kabul zorunda kaldılar.

Briand-Kellogg Paktı veya Paris Paktı adlarını da alan Kellogg Paktı, 27 Ağustos 1928'de ilk önce 9 devlet arasında (Birleşik Amerika, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Polonya, Belçika ve Çekoslovakya) imzalandı. Bu antlaşma ile taraflar, savaşı milli politikalarına alet etmeyeceklerini, anlaşmazlıkların çözümü için savaş yoluna gitmeyeceklerini, savaştan vazgeçtiklerini ve bütün anlaşmazlıkları için daima barışçı vasıtaları kullanacaklarını taahhüt ediyorlardı. Bununla beraber, Fransa ve İngiltere bu antlaşmayı bazı rezervlerle kabul etmişlerdir.

Fransa'nın rezervine göre, bu antlaşma ile alınan taahhüt, meşru savunma hakkını ortadan kaldırmayacaktı ve imzacı devletlerden birinin bu antlaşmadaki taahhüdünden vazgeçmesi halinde, diğerleri de otomatik olarak taahhütlerinden kurtulacaklardı. İngiltere ise, imparatorluk bölgelerini kastederek, dünyanın bazı bölgelerinde hareket serbestisini mahfuz tuttu. 1928 yılı sonuna kadar Kellogg Paktına, Sovyet Rusya da dahil 46 devlet daha katılmıştır.

Birleşik Amerika. Sovyet Rusya'yı henüz tanımadığı için, Sovyetler orijinal imzacılar arasına davet edilmemişti. Bu sebeple Kellogg Paktı'nı, Batılıların, Sovyet Rusya'yı izole etmek, çember için almak ve Sovyet Rusya'ya karşı mücadele etmek için kurdukları bir kombinezon olarak karşılamışlardır. Fakat Fransız hükümetinin daveti üzerine 1928 Ekimi'nde Sovyet Rusya da bu Pakta katılmıştır.

Fakat Pakt'ın yürürlüğe girmesi için, bütün devletlerin tasdik belgelerini Amerikan hükümetine tevdi etmeleri gerekmekteydi ve bu da epey bir zaman alacaktı. Bu sebeple Sovyetler, Batılılardan da ileri giderek, bazı devletlerle, Kellogg Paktı'nın güttüğü aynı amacı kapsayan Litvinof Protokolü'nü imza etmişlerdir.

Kellogg Paktı, bütün dünyaya getirdiği yaygın barış havası dolayısıyla, iki -savaş- arası devresinin önemli bir olayını teşkil eder. Bununla beraber, bu barışçı hareket birçok noksanlıklara sahip bulunmaktaydı. Bir defa, antlaşmada savaşın ne olduğu tarif bile edilmemişti. Bu ise kötü niyetlilere açık bir kapı bıraktı.

İkinci olarak, belki Amerika hariç, büyük devletlerin hemen hepsi samimiyetten yoksundu. Fransa ise bu paktı bir Amerikan-Fransız dostluğunun gösterisi haline getirdi. Paktın imzasında, 1778 Amerikan-Fransız ittifakının imzasında kullanılan mürekkep hokkası kullanıldı.

[Misyoner]

Locarno Antlaşmaları



Fransa'nın Almanya'yı zayıf tutmak için izlemiş olduğu tamirat borçları politikası dolayısiyle, Versay'ın hemen ertesinden itibaren bir gerginlik ve zorlama devresine giren Fransız-Alman münasebetleri, ancak, 1925 Ekimi'nde imzalanan Locarno Antlaşmaları ile bir karşılıklı güven çerçevesi içine girebilmiştir.

Locarno Antlaşmaları da Fransa'nın Almanya'ya karşı güvenliği sağlama çabalarının bir sonucu olmuştur. Fransa, 1922 yılında İngiltere'den bir ittifak koparamayınca, güvenlik meselesinin peşini bırakmadı ve bunun için Milletler Cemiyeti'ne döndü. Milletler Cemiyeti, çalışmalarının ilk gününden itibaren, silahsızlanma meselesi üzerine eğilmişti. Silahsızlanma meselesi ise güvenlik meselesiyle sıkı bir bağlantı halindeydi. Bunun için Milletler Cemiyeti 1923 yılında bir Karşılıklı Yardım Antlaşması hazırlayarak bunu devletlerin onaylamasına sundu.

Buna göre, bir devletin diğerine saldırısı halinde Milletler Cemiyeti Konseyi kimin saldırgan olduğuna dört gün içinde karar verecek ve diğer devletler saldırıya uğrayan tarafa yardım edecekti. Fransa ve müttefikleri bunu kabul etti. Lakin İngiltere, Daminyonlar, İskandinav devletleri ve Hollanda, taahhütlerini arttırdığı sebebiyle, bunu kabul etmediler. Böylece bu güvenlik sağlama teşebbüsü suya düştü.

Fakat Milletler Cemiyeti bu işin peşini bırakmadı. Özellikle Fransa'nın teşebbüsleriyle 1924 yılında Milletler Cemiyeti Asamblesi Cenevre Protokolu adını alan bir Milletlerarası Anlaşmazlıkların Barışçı Yollarla Çözümü İçin Protokol'u kabul ile bunu yine devletlerin imzasına sundu. Bu protokola göre, devletler, aralarında çıkacak anlaşmazlıkları, ya Milletlerarası Daimi Adalet Divanı'na veya hakeme havale edeceklerdi. Bunu yapmazlarsa, saldırgan sayılacaklardı.

İngiltere ve Dominyonlar, Milletler Cemiyeti Paktı'nın kendilerine yeteri kadar taahhüt yüklediklerini, üzerlerine daha fazla taahhüt alamıyacaklarını bildirerek bunu da reddettiler. Bu şekilde Fransa'nın, güvenliği için, İngiltereyi kendisine bağlama çabaları yine sonuçsuz kalmış oluyordu. Bunun üzerine Fransa, Almanya'nın iki yıl önce kendisine yapmış olduğu bir teklife döndü.

Almanya 1922 yılı sonunda Fransaya, İngiltere ve Belçika'nın da katılmasıyla, karşılıklı olarak savaşa başvurmama taahhüdü almalarını teklif etmişti. Rhur'un işgalinin arifesinde yapılan bu teklifi Fransa, Almanya'nın kötü niyetli bir manevrası olarak karşılamış ve üzerinde durmamıştı. Lakin Milletler Cemiyeti'nin güvenliği sağlama teşebbüslerinin olumlu bir sonuç vermemesi üzerine, Fransa bu Alman teklifinde İngiltere'nin bir garantisini gördü ve teklifi tekrar ele aldı.

Esasen Dawes Planı da şimdi Fransız-Alman münasebetlerini yumuşatmıştı. Öte yandan, 1923 Rhur buhranının giderilmesinde önemli rol oynayan Alman başbakanı Stresemann da Fransa ile münasebetlerin düzeltilmesine taraftardı. Fransa'nın Almanya'ya karşı durumunun yumuşaması üzerine Stresemann, 1925 Şubatı'nda, Fransa, İngiltere, İtalya ve Almanya'nın katılmasıyla bir saldırmazlık paktı imzasını Fransa'ya teklif edince, görüşmeler başladı ve 16 Ekim 1925 de İsviçre'de Locarno'da, Locarno Antlaşmaları adını alan belgeler imzalandı.

Bu belgelerden birincisi Almanya, Belçika, Fransa, İngiltere ve İtalya arasında imzalanmış olup, Almanya ile Fransa ve Almanya ile Belçika arasındaki sınırların kesin olduğunu belirtmekteydi. Yine beş devlet arasında imzalanan ikinci bir antlaşma ile de, İngiltere ve İtalya, birinci antlaşmayı yani, batı sınırları statüsünü, garanti altına alıyorlardı.

Bundan sonra, Almanya ile Fransa, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya arasında ikili hakem anlaşma ve antlaşmaları imzalanmıştır. Görüldüğü gibi, birinci ve ikinci belgelerle Almanya'nın sadece batı sınırları söz konusu olmuş ve Almanya sadece bu sınırlar hakkında garanti vermiş, lakin doğu sınırları, yani Polonya ve Çekoslovakya ile olan sınırları hakkında teminat vermemişti. Bu sebeple, yine aynı gün Locarno'da, Fransa ile Polonya ve Fransa ile Çekoslovakya arasında imzalanan anlaşmalarla Fransa, bu iki devletin Almanya ile olan sınırları hakkında garanti verdi.

Doğal olarak bu garanti Almanya'ya yöneltilmişti. Almanya'yı tekrar milletlerarası işbirliğine sokmuş olması bakımından Locarno Antlaşmaları iki -savaş- arası devrinin tarihinde büyük önem taşımaktadır. Gerçekten, bu antlaşmaların arkasından, 1926 yılında Almanya Milletler Cemiyeti'ne üye olarak kabul edildi.

Antlaşmalardan Fransa da çok hoşnut kaldı. Fransa Dışişleri Bakanı Aristide Briand, "Biz Locarno'da Avrupaca konuştuk. Bu, öğrenilmesi gerekecek olan yeni bir dildir" diyordu. Bununla beraber, Locarno Antlaşmaları Versay Antlaşması'nı kuvvetlendiren değil, zayıflatan bir unsur olmuştur. Çünkü, Versay'ın sınır hükümleri ancak bu antlaşmalarla teyid ve teminat altına alınmıştır. İkincisi, Almanya, yine Versay'ın doğu sınırları için garanti vermemiş ve özelikle İngiltere de bunu kabullenmiştir.

[Misyoner]

MOSKOVA KONFERANSI



Balkanların ve Orta Avrupa'nın durumu Churchill'in çok canını sıkıyordu. Sovyet yayılmasını önlemek için Stalin'le bir anlaşma yapmak üzere Moskova'ya gitti ve 9-20 Ekim 1944'de Stalin''le görüştü.

Balkan memleketlerinin iki devlet arasında nüfuz bölgelerine ayrılışı konusunda bir anlaşmaya varmaya muvaffak oldu. Romanya, Rus, Yunanistan ve İngiliz nüfuzuna terkedildi. Yugoslavya ve Macaristan %50 İngiliz, %50 Rus nüfuzu altında olacaktı. Bulgaristan için bu oranlar, %75 Rus, %25 İngiliz idi. Bu yüzde oranlarının anlamı, kabinelere girecek ve orada temsil edilecek siyasal eğilimlerin oranlarıydı.

Polonya meselesinde uzlaşma olamadı. Konferansa, Londra'daki mülteci Polonya Hükümeti'nin temsilcisi ile, Rusların nüfuzu altında bulunan Lublin Komitesi'nin temsilcileri de davet edilmişti. Londra Komitesi, Polonya kabinesine bir miktar komünistin alınmasını kabul ettiyse de, Lublin Komitesi bu oranın %50-50 olmasında ısrar edince, bir anlaşmaya varılamadı.

Öte yandan, Moskova Konferansı'nda, Almanya için kurulacak Müttefik Kontrol Komisyonu'nda Fransa'ya da yer verilmesi ile, Montreux Sözleşmesi'nin değiştirilmesi de kabul edildi.

[Misyoner]

Potsdam Konferansı



Almanya'nın savaştan çekilmesi Avrupa'da bir sürü problem ortaya çıkarmıştı. Barış düzeninde bunlara bir çözüm bulmak gerekiyordu. Bunun için üç devlet arasında 17 Temmuz-2 Ağustos 1945 tarihleri arasında Berlin yakınında Potsdam'da bir toplantı yapılmıştır.

Başkan Roosevelt 12 Nisan 1945'de öldüğü için, Başkanlık, yardımcısı Harry S. Truman'a geçmiş ve Amerika'yı Potsdam'da Truman temsil etmiştir. Temmuz sonunda İngiltere'de seçimler yapılmış ve Muhafazakar Parti seçimi kaybettiğinden, İngiltere'yi konferansın yarısında Churchill, Temmuz sonundan sonra da İşçi Partisi lideri ve yeni Başbakan Clement Attlee temsil etmiştir. Potsdam Konferansı'nda görüşülen meseleler şunlardır:


Polonya Meselesi

Rus askerleri Polonya ve Almanya'yı işgal ettikten sonra, Curzon hattına kadar olan Doğu Polonya topraklarını kendisi almış, buna karşılık Batıda, Oder-Neisse çizgisine kadar olan Alman topraklarını da Polonya'ya vermişti. Sovyetler bu sınırları Potsdam'da Amerika ile İngiltere'ye tanıtmak istediyseler de, bu iki devlet bu sınırları tanımadı. Bunun üzerine, Polonya'nın Batı sınırları Almanya ile yapılacak barışa bırakıldı. Bu barış şimdiye kadar yapılmadığına göre, Polonya'nın bugünkü Batı sınırları fiili bir duruma dayanmaktadır.

Öte yandan Sovyetler, 16 Ağustos 1945 de Polonya ile yaptıkları bir anlaşma ile, Polonya-Rusya sınırını bu devlete Curzon çizgisi olarak kabul ettirdiler.


Almanya Meselesi

Almanya'daki bütün Nazi müesseseleri ortadan kaldırılarak, dört devlet kendi işgal bölgelerinde demokratik rejimin kurulmasına ve ayrıca Alman savaş sanayiinin barış ekonomisinin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde organize edilmesine beraberce çalışacaklardır.

İngiltere ve Amerika, Alman endüstrisinin kökünden yıkılmasına engel oldular. Tamirat borcu için de herhangi bir rakam tespit edilmedi. Sovyet Rusya, Amerikan, İngiliz ve Fransız işgal bölgelerinden tamirat borcu alamayacaktı. Ancak barış ekonomisi için gerekli olmayan sınai teçhizatın pek az bir kısmı Sovyetlere verilecekti. Alman donanmasının çok büyük bir kısmı tahrip edilecekti. Savaş suçluları yargılanacaktı.


Avusturya

Almanya'da olduğu gibi, Avusturya ve Başkenti Viyana da dört devlet arasında işgal bölgelerine ayrıldı.


İtalya

İtalya'nın 1943'denberi Demokrasilerle işbirliği yaptığı göz önünde tutularak, bu devletle yapılacak barış ilk önce ele alınacak ve barış hükümleri mümkün olduğu kadar yumuşak tutulacaktı. İtalya meselesi tartışılırken Sovyetler İtalyan sömürgelerinden de pay istemişlerdir. Bu sömürgelerin Akdeniz ve Kızıldeniz kıyılarında bulunduğu düşünülürse, Sovyetlerin niyetlerinin ne olduğu açıkça meydana çıkar. Batılılar bu isteği kabul etmemekle beraber, meselenin barışın hazırlanması sırasında ele alınmasına karar verdiler.


Sovyet Peykleriyle Barış

Bu peykler, Sovyetlerin askeri işgali altına düşmüş olup, hükümetlerinde komünistlerin egemen olduğu Romanya, Bulgaristan ve Macaristan'dı. Sovyetler barış yapılmadan önce, Amerika ve İngiltere'nin bu memleketlerdeki hükümetleri tanımalarını istedi. Bu iki devlet ise bunlarla barış yapılmadıkça, bu tanımayı reddettiler. İspanya: Bu memleket savaşa katılmamakla beraber, Mihver'le sıkı işbirliği yaptığı için Birleşmiş Milletler Teşkilatı'na alınmayacaktı.


İran

İran'ın derhal boşaltılmasına karar verildi.


Boğazlar

Sovyetler, Türkiye'nin zayıf olması hasebile, serbest geçiş için gereken garantiyi sağlayamadığını, bu sebeple Boğazların Sovyet Rusya ile Türkiye'nin ortak kontrolü altına konulmasını istediler. Yani Ruslar Boğazlarda üs istiyorlardı. Tabiatıyla bu istek kabul edilmedi. Amerika ve İngiltere ise Ruslar için ancak Boğazlardan tam geçiş serbestisine taraftardılar. Mesele hakkında karar alınmayıp, her devletin kendi görüşünü Türkiye'ye bildirmesine karar verildi.


Tuna Nehri

Tuna nehri üzerinde bulunan bütün memleketler şimdi Sovyetlerin askeri işgali altında bulunduğundan, Tuna nehri fiilen Sovyet egemenliği ve kontrolü altına girmiş olmaktaydı. Bunun için Tuna'da gidiş-geliş serbestisinin sağlanması meselesinin de ele alınmasına karar verildi.


Rusya'nın Uzakdoğu Savaşına Katılması

Sovyetler, 1945 Ağustos ayının ikinci yarısında Uzakdoğu savaşına katılmayı kabul etmişlerdir. Fakat buna lüzum kalmadan Amerika, Japonya meselesini kendisi çözümledi.

[Misyoner]

Quebec Konferansı


Bu konferans, İtalya'da Mussolini'nin birdenbire düşmesiyle ortaya çıkan yeni durum karşısında, ikinci cephe meselesini yeni bir açıdan ele almak amacı ile, 14-24 Ağustos 1943'de Churchill ve İngiliz Genelkurmayı ile Amerikan Genelkurmayı arasında Quebec'de yapılmıştır.

Bu konferansta Churchill, İtalya'da ortaya çıkan yeni durum dolayısıyla, ikinci cephenin Fransa yerine, Türkiye'nin de savaşa katılmasıyla Balkanlarda açılmasında çok ısrar etmiş, fakat görüşünü kabul ettirememiştir. İkinci cephenin Fransa'da Normandie kıyılarında açılmasına karar verilmiş ve bunun hazırlanması sorumluluğu da Amerikalılara bırakılmıştır.

[Misyoner]

Tahran Konferansı



Tahran Konferansı, Roosevelt, Churchill ve Stalin'in katılmasıyla 28 Kasım-1 Aralık 1943 tarihleri arasında yapıldı. Buna şifre adı ile "Eureka" da denir. Tahran Konferansı'nda söz konusu olon meselelerin en önemlileri şöyledir:

* Ruslar ikinci cephenin açılmasında yine ısrar etmişler ve bu ısrarın sonucu olarak bu cephenin açılması tarihi 1 Mayıs 1944 olarak tesbit edilmiştir. Churchill, ikinci cephenin Balkanlarda açılması fikrini Ruslara da kabul ettirememiştir. İkinci cephe ile ilgili olarak, Türkiye'nin de savaşa katılmasına karar verilmiştir.

* Savaş sonrası barış düzeninin korunması için bir milletlerarası teşkilat kurulması fikri bütün taraflarca kabul edilmekle beraber, Ruslar, dört büyük devlet arasına Çin'in de katılmasına yine itiraz etmişler, fakat onlar da isteklerini kabul ettirememişlerdir.

* Moskova Konferansı'nda olduğu gibi bu konferansta da Polonya meselesi söz konusu olmuştur. Ruslar Londra'daki mülteci Polonya Hükümeti'ni tanımayı yine reddetmişlerdir. Polonya'nın sınırları meselesinde ise, Oder Nehri'ne kadar olan Alman topraklarının Polonya'ya verilmesi kabul edilmiştir.

Tahran Konferansı'nda birçok önemli meseleler de, gayri resmi toplantılarda yapılan özel konuşmaların konusunu teşkil etmiştir. Bunların çoğu da Rusya ile ilgili olmuştur. Mesela Roosevelt, Rusların Baltık, Türk Boğazları ve Pasifik'in sıcak sularına çıkma arzusunu sempati ile karşıladığını belirtmiştir. Ruslar Finlandiya'dan da toprak istekleri olduğunu da belirtmişlerdir.

Bir yemekte Churchill, Stalin'e, savaştan sonra Rusların toprak istekleri olup olmayacağını sorduğu zaman, Stalin "Vakti geldiğinde konuşacağız" demiştir. Bu konuşmalarda ortaya çıkan ilgi çekici noktalardan biri de, Sovyetler'in Almanya'dan duyduğu derin korku idi. Bu sebeple, Almanya'nın adamakıllı ezilmesini ve parçalanmasını istiyorlardı. Buna karşılık Churchill, Almanya'nın 5 ayrı bağımsız devlete bölünmesini ileri sürmüştür.

Yine bir yemekte Stalin, Almanya'nın tesliminden sonra 50.000 Alman subayının kurşuna dizilmesini teklif edecek kadar ileri gitmiştir. Tahran Konferansı'nın önemli sonucu zafere doğru yaklaşıldıkça müttefikler arasındaki görüş ayrılıklarının da belirmeye başlamasıydı.

Churchill durmadan ikinci cephenin Balkanlar'da açılmasını ileri sürmüştü. Çünkü Sovyetler'in Balkanlar'a girip bir daha çıkmamalarından endişe etmekteydi. Tabii bunu Ruslar da farkettiklerinden, bu fikre karşı gelmişlerdir. Roosevelt ise, Tahran'da mümkün olduğu kadar Stalin'e kur yapmaya çalışmış ve savaştan sonra Sovyetler'le sıkı bir işbirliği yapabileceği hayaline kapılmıştı.

İngiltere ile Amerika arasındaki bu görüş ayrılığı, savaş sonrası tasarıları bakımından Sovyetler'i çok hoşnut bırakmış ve bu sebeple de Stalin, Tahran Konferansı'nda savaş sonrası için fazla bağlayıcı taahhütlere girişmekten özellikle kaçınmıştır.

[Misyoner]

Varşova Paktı



14 Mayıs 1955'te S.S.C.B Varşova Paktı'nı oluşturdu. Bu devletin yanında Çekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Doğu Almanya ve Arnavutluk (1968'de çekildi) örgütün üyesi oldular. Rus yöneticilerin anlatımı ile Varşova Paktı. bir NATO saldırısına karşı Doğu Avrupa ülkelerini savunmak amacıyla kurulmuştur.

Bu paktın kuruluş antlaşması, üyeler arasında birleşik bir askeri komutanlık kurulmasını ve Doğu Avrupa ülkelerinin topraklarına Sovyet Ordu birliklerinin yerleşmesini öngörüyordu. 1989 'da komünizmin çökmesi ve çok partili parlamenter rejime geçilmesi, Avrupa'nın iki bloklu yapısını siyasal bakımdan ortadan kaldırdı. Varşova Paktı, 1 Nisan 1991'de dağıtıldı ve böylece savaş sonrası Avrupa'sının iki kutuplu yapısı askeri bakımdan da tarihe karıştı.

[Misyoner]

Washington Deniz Silahsızlanması Konferansı


Washington Deniz Silahsızlanması Konferansı, doğrudan doğruya Uzakdoğu meselelerinden doğmuş olup, Uzakdoğu'da Japonya ile Birleşik Amerika arasındaki rekabetle yakından ilgilidir. 1. Dünya Savaşı çıkar çıkmaz Japonya, Uzakdoğu ile ilgili Avrupa devletlerinin savaşla meşgul olmalarından faydalanarak Çin üzerindeki faaliyetlerini arttırmış, bu konudaki emellerini açığa vurmuş ve 1915 Mayısı'nda Çin'le yaptığı bir anlaşma ile bu memlekette birçok hak ve imtiyazlar kazanmıştı.

Bu gelişmeden Birleşik Amerika hoşnut kalmadı. Bunun için, 1920 de Cumhuriyetçi Parti iktidara geçtikten sonra, Japonya'ya karşı Birleşik Amerika'nın gücünü göstermek için büyük bir deniz silahları yapımı programını uygulamaya başladı. Japonya buna aynı şekilde bir programla cevap verdi. Bu suretle her iki taraf da silahlanmaya başladı. Lakin bu silahlanma yarışının doğurduğu mali yük her iki memlekette de tenkitlere hedef oldu.

Öte yandan, Japonya 20. yüzyılın başından beri Uzakdoğu'da gösterdiği bütün faaliyetlerde, 1902 tarihli İngiliz-Japon ittifakından destek almaktaydı. Şimdi Amerika ile Japonya arasında da rekabet başlayınca, adeta İngiltere Amerika'ya karşı cephe alıyormuş gibi bir durum ortaya çıktı. Amerika, bundan hoşlanmadığı gibi, bu durum, bir İngiliz-Amerikan çatışması halinde Amerika'ya karşı cephe almak istemeyen Kanada ile Avusturya'nın da hoşuna gitmedi.

1902 İngiliz-Japon ittifakı 1921 Temmuzu'nda sona eriyordu. Amerika bunun yenilenmesini istemedi ve bu isteğinde Kanada ve Avusturalya da kendisini destekledi, Bu durum karşısında İngiltere, Japonya ile Amerika'dan birini seçmek zorunda kaldı ve seçimini Amerika için kullanarak Japonya ile ittifakını yenilemedi.

Bu başarıdan sonra Amerika Cumhurbaşkanı Harding, Uzakdoğu meselesini bir bütün olarak ele almak üzere, bu bölge ile ilgili devletleri 1921 Kasımında Washington'da bir konferansa davet etti. Konferans, birçok anlaşmalar imzalayarak 6 Şubat 1922'de sona erdi. Bu anlaşmaların birincisi, Birleşik Amerika, İngiltere, Japonya ve Fransa arasında imzalanmış olup, Dörtlü Anlaşma adını alır. Bu anlaşma ile taraflar, birbirlerinin Pasifik'teki ülkelerine karşılıklı saygıyı taahhüt ediyorlardı. Bu; Amerika için, Japonya'nın emperyalist emellerine karşı Filipinler'in korunmasıydı.

İkinci anlaşma, 6 Şubat 1922'de, Birleşik Amerika, İngiltere, Japonya, Fransa, Belçika, Çin, İtalya, Hollanda ve Portekiz arasında imzalanan Dokuz Devlet Anlaşması (Nine-Power Treaty) dır. Bu antlaşmada devletler, Çin konusunda uygulayacakları politika ve prensipleri tesbit etmekteydiler. Buna göre taraflar, Çin'in egemenliğine, bağımsızlığına, toprak ve idare bütünlüğüne saygı gösterecekler ve bütün Çin topraklarında ticaret ve endüstriyel fırsat eşitliği (equal opportunity) prensibini uygulayacaklardı. Böylece bu antlaşma, yine Birleşik Amerika için, mümkün olan en geniş ölçüde Açık Kapı politikasının bir zaferi oluyordu.

Üçüncü anlaşma da, yine 6 Şubat 1922'de Birleşik Amerika, İngiltere, Japonya, Fransa ve İtalya arasında imzalanan Deniz Silahlarının Sınırlanması'na ait anlaşmadır. Bu anlaşma ile, 35.000 tonu geçemiyecek olan ve capital ships denen büyük gemiler bakımından her devletin sahip olabileceği deniz gücü sınırlanmıştı. Bu sınırlama ile Birleşik Amerika 525.000, İngiltere 525.000, Japonya 315.000, Fransa 175.000 ve İtalya da 175.000 tonajında büyük gemilere sahip olabileceklerdi ki, bunun oran olarak ifadesi, sırasiyle, 5,5,3, 1.67 ve 1.67'dir.

Uzakdoğu'daki Japon emperyalizmi bu antlaşma ile, bu emperyalizmin vasıtaları bakımından, sınırlanmış ve frenlenmiş olmaktaydı. Lakin antlaşmanın en az bunun kadar önemli tarafı da, İngiltere'nin Trafalgar'danberi elinde tuttuğu rakipsiz deniz üstünlüğü şimdi ilk defa Amerika ile paylaşmasıydı. Şüphesiz bu da Amerika için başka bir zaferdi.

Bu antlaşmalarla İngiltere de, Japonya ittifakından ayrıldıktan sonra, Uzakdoğu'da Birleşik Amerika'ya dayanmaya başlayacaktır. Uzakdoğu'daki Rus tehlikesi nasıl İngiltereyi Japonya'ya eğiltmiş ise, şimdi Japon tehlikesi de kendisini Amerika'ya dayanmaya götürüyordu.

[Misyoner]

Washington Konferansı



Kuzey Afrika cephesinin tasfiyesi üzerine alınacak yeni tedbirleri görüşmek üzere 12-26 Mayıs 1943 günlerinde toplanan bu konferans Roosevelt ile Churchill arasında olmuştur. Buna şifre adı dolayısıyla Trident Konferansı da denir. Alınan kararların esasları şöyledir:

* İtalya'nın saf dışı kılınması için bu memleketin işgali. Bu işgal gerçekleştirilirse, Almanya'nın bütün Balkanlardaki durumu zayıflayacak, Almanya'nın Balkanlara yeni kuvvet göndermek zorunda kalması dolayısıyla Rusya üzerindeki baskısı hafifleyecek ve aynı zamanda, durumunu daima İtalya'ya göre ayarlayan Türkiye'nin savaşa katılması da mümkün olacaktır ki böyle bir durumda, Romanya petrollerinin bombardımanı için Türk hava alanlarının kullanılması sağlanacaktı.

* İkinci Cephenin Fransa'da açılması işi 1944 ilkbaharında tamamlanacaktır.

* Savaş sonrası düzeni için Churchill tarafından ileri sürülen şu fikirler kabul edilmiştir: Barışı koruma sorumluluğu Birleşik Amerika, İngiltere, Sovyet Rusya ve Çin'e verilecekti. Bu dört devletin teşkil ettiği Dünya Konseyi'ne bağlı olmak üzere, Avrupa, Amerika ve Uzakdoğu Bölge Konseyleri kurulacaktır. Avrupa'da bir konfederasyon kurulacak ve bu, Tuna, Balkan ve İskandinav federasyonlarını ihtiva edecektir. Türkiye, Balkan Federasyonu'na dahil olacaktır. İngiltere ile Rusya arasında da kuvvetli bir Fransa bulunacak ve ayrıca, Polonya ile Çekoslovakya Sovyetlerle iyi geçineceklerdir.

[Misyoner]

Yalta Konferansı



İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Kızıl Ordu doğudan, ABD ve müttefikleri batıdan Almanya içlerine doğru ilerlerlerken, taraflar arasında sürtüşmeler başlamıştı. Hangi bölgelerin kimin denetiminde olacağı ya da kimlerin nereleri kurtaracağı konusunda anlaşmazlıklar ortaya çıkmıştı. İşte hem bu anlaşmazlıkların bir çözüme bağlanması ve hem de savaş sonrası dünyasının ana çizgileriyle düzenlenmesi amacıyla SSCB’nın Yalta Kenti'nde liderler düzeyinde bir konferans toplanmasına karar verildi.

Şubat 1945’te toplanan Yalta Konferans’ında ABD’yi Roosevelt, İngiltere’yi Churchill ve SSCB’yi Stalin temsil ediyorlardı. Konferans'ta karara bağlanan konular arasında Almanya’nın savaş sonrasında silahsızlandırılması, Avrupa’nın etki alanlarının taraflarca belirlenmesi gibi hususların yanı sıra, Birleşmiş Milletler’in kurulması da kabul edildi ve Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin temel ilkeleri belirlendi.

Birleşmiş Milletler Hazırlı Konferansı’nın ABD’nin San Fransisco Kenti'nde yapılması kararlaştırıldı ve 1 Mart 1945 tarihinden önce Almanya’ya savaş açan ülkelerin bu toplantıya kurucu üye olarak katılabilecekleri ilkesi getirildi. (Türkiye bu nedenle 23 Şubat 1945’te Almanya’ya savaş açtı).

Yalta Konferansı’nda Türkiye de geniş bir biçimde tartışma konusu oldu. Bazı hususlar henüz tam anlamıyla açıklanmamış olmakla birlikte, Konferans'ın 10 Şubat 1945’te yapılan 6. oturumunda Stalin, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına ilişkin Montreux Sözleşmesi’nin gözden geçirilmesini ve değiştirilmesini istedi. Ancak SSCB’nin de bu konuda somut ve ayrıntılı öneriler getirememesi ve inandırıcı gerekçeler sunamaması nedeniyle, konunun daha sonra toplanacak konferanslarda yeniden ele alınması ve bu konulardaki gelişmelerden Türkiye’nin de haberdar edilmesi kararlaştırıldı.

[Misyoner]

PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 Ocak 1919)



1. Dünya Savaşı sonunda barış antlaşmalarını hazırlamak amacıyla, İtilaf Devletleri arasında yapıldı. Konferansın kararlarına hakim olan beş devlet vardı: ABD, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalya. Konferansa esas itibariyle İngiltere ve Fransa hakim oldu. Konferansa katılan ABD Başkanı Wilson'un amacı, Milletler Cemiyeti'nin kurulmasını sağlamaktı. İngiltere ve Fransa ise barışı düşünmekten çok, barış düzeninde kendi çıkarlarını en iyi şekilde gerçekleştirecek yolu arama çabası içindeydiler.

Fransa'nın amacı Almanya'yı bir daha savaş yapamayacak duruma getirmekti. İngiltere'ye gelince, esas amacı, Alman tehlikesini ortadan kaldırmak ve Avrupa'nın dengesini bozucu faktörleri yok etmekti. Toprak ve sömürge taleplerinden vazgeçmek istemeyen Fransa ve İngiltere, savaş öncesi benimsedikleri Wilson'un İlkelerini dikkate almadılar.

[Misyoner]

SAN REMO KONFERANSI



I. Dünya Savaşından sonra, 19 Nisan 1920'de İtalya'nın San Remo kasabasında Osmanlı topraklarının durumunu belirlemek için bir konferans toplandı.

26 Nisana kadar süren görüşmeler sonunda, Lübnan ve Suriye, Fransızların; Irak, Filistin ve Musul, İngilizlerin korumasına giriyordu. Doğu Anadolu'da, bağımsız Ermenistan ve Özerk Kürdistan devletlerinin kurulması kararlaştırıldı. Ayrıca, Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan'a bırakılıyordu.

[Misyoner]

ATLANTİK BEYANNAMESİ



1941 yılında Sovyet-İngiliz İttifakı imzalandıktan sonra Amerika Müttefiklere yardıma karar verdi. Evvela 21 Mart 1941'de "Kiralama ve Ödünç Verme" kanununu kabul ederek endüstrisini seferber etti.

Çörçil bu savaşta İngiltere'nin gayelerini açıklamak ve müttefiklerine daha fazla yardım sağlamak için Ruzvelt'le görüşmek istedi. Çörçil ve Ruzvelt Atlantik Denizi'nin enginlerinde bir gemide buluştular. Bu buluşmada iki devlet adamının üzerinde durdukları dava gelecekteki barışın temellerini atmaktı. 14 Ağustos 1941'de bir beyanname yayınlayarak memleketlerinin hiç bir yabancı toprakta gözü olmadığını, bütün milletlerin istedikleri rejimi seçmek hakkına saygı göstereceklerini, her çeşit silahlı saldırıyı durduracaklarını ilan ettiler.

Atlantik Beyannamesinin Esasları:

1-Birleşik Amerika ile İngiltere, toprak vesaire bakımından büyümek gayesini gütmeyeceklerdir.

2-Uluslar tarafından özgürce bir istek gösterilmedikçe, dünyada hiç bir sınır değişikliği yapılmayacaktır.

3-Her ulus, istediği hükümeti seçebilecektir. Hükümranlık haklarıyla kendi kendilerini bizzat idare etmek hakkından mahrum kalanları, bunlara kavuşturmağa Amerika ile İngiltere çalışacaklardır.

4-Büyük, küçük, yenmiş ve yenilmiş bütün milletlerin, ekonomik refahları için muhtaç oldukları hem maddeler eşit koşullarla sağlanacaktı,

5-Uluslararasında tam bir işbirliği kurulacaktır.

6-Nazi istibdadı çöktükten sonra, her ulusa kendi sınırları içinde güvenle yaşamak imkanları sağlanacak ve bütün memleketlerin insanları korku ve ıstıraptan uzak olacak bir surette yaşamak imkanlarına kavuşturulacaktır.

7-Barış, bütün insanlara, hiç bir engele uğramadan açık denizleri ve Okyanusları aşmak haklarını verecektir.

8-Dünyanın bütün milletleri, gerek kendi maddi çıkarlarına dokunan sebeplerle ve gerek ruhi ve ahlaki nedenlerle, zora başvurma adetinden vazgeçeceklerdir. Kendi sınırları dışındaki milletleri tehdit eden veya etmesi ihtimali olan milletlerin elinde kara, deniz ve hava silahları bulundukça yarınki barış korunamaz. İlerde geniş ve sürekli bir genel güven sistemi kurulmak için ilk iş olarak böyle uluslar silahsızlandırılacaktır. Barışsever milletlerin sırtındaki silahlanma yükünü hafifletmek için de Birleşik Amerika ile İngiltere ellerinden gelen her yardımı yapacaklardır.

[Misyoner]

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BEYANNAMESİ
(1 Ocak 1942)


1 Ocak 1942 yılında Vaşington'da imzalanan Birleşmiş Milletler Beyannamesinin ön sözü şöyledir:

"İmza sahipleri; canı, hürriyeti, bağımsızlığı, dinsel özgürlüğü savunmak ve gerek kendi memleketlerinde, gerek başka memleketlerde insanlık saflarını ve hakkı korumak için düşmanlara karşı tam bir zafere ihtiyaç olduğuna, dünyayı tutsak etmeğe çalışan vahşi ve azgın kuvvetlere karşı birleşmiş bir direnmeye girişmiş bulundukları inancındadırlar. Bu itibarla şu esasları beyan ederler:
1.Her hükümet, Üçlü Paktın üyelerine ve kendisinin savaş halinde bulunduğu diğer mensuplarına karşı bütün askeri ve ekonomik kaynaklarını kullanmayı taahhüt eder.
2.Her hükümet, bu belgeyi imza eden hükümetlerle işbirliği halinde kalmayı ve ayrı bir mütareke ve barış imzalamayı taahhüt eder.

[Misyoner]

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ



İkinci Dünya Savaşı insanlığa hastalık, kıtlık, türlü sefalet ve ölüm getirmişti. Savaşın bu korkunç tesirlerini yaşayan insanlık, savaştan kurtulmak ve sürekli barışa kavuşmak çarelerini araştırdı ve "Birleşmiş Milletler Kurulu"nu kurdu (24 Ekim 1945). Bu kurulun gayesi; milletler arasında barış ve güvenliği korumak, dostluk ilişkilerini geliştirmek, milletlerararsı barış ve güvenliği korumak, dostluk ilişkilerini geliştirmek, milletlerarası ekonomik, sosyal ve kültürel meseleleri çözmektir. Birleşmiş Milletler Kurulu, 10 Aralık 1948'de "İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi"ni hazırladı. 30 maddeden ibaret olan bu beyannamenin önemli maddeleri şunlardır:

1-Bütün insanlar, hür haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar, akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik düşüncesiyle hareket etmelidirler.

2-Herkes, ırk, cins, dil, din, siyasi veya diğer herhangi bir inanç, milli veya sosyal doğuş, zenginlik, veya herhangi diğer bir fark gözetilmeksizin bu bildiride yayınlanan tüm haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanırlar.

3-Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği her ferdin hakkıdır.

4-Hiç kimse kölelik veya kulluk altında bulundurulamaz. Kölelik ve köle ticari her türlü şekliyle yasaktır.

5-Kanun önünde herkes eşittir ve farksız olarak kanunun eşit korumasından yararlanmak hakkına sahiptirler.

6-Hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alıkonulamaz veya sürülemez.

7-Her insanın bir vatandaşlığa hakkı vardır.

8-Aile, toplumun doğal ve temel unsurudur; cemiyet ve devlet tarafından korunmak hakkına sahiptir.

9-Halkın iradesi hükümet otoritesinin esasıdır; bu irade gizli şekilde veya özgürlüğü sağlayacak karşı bir usul ile cereyan edecek genel ve eşit oy verme yoluyla yapılacak olan dürüst seçimlerle ifade edilir.

[Misyoner]

UNESCO



Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal konseyinin bir koludur. UNESCO sembolik bir kelimedir. Türkçe manası, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü"dür.

1945'de Londra'da yapılan hazırlıklardan sonra, 1946 yılında Paris'de otuz bir devletin üyeleri toplanarak UNESCO'yu kurdular. Türkiye de kurucular arasındadır.

UNESCO amacını programının birinci maddesinde şöyle açıklar: "UNESCO, milletlerarası bir işbirliğine dayanarak, ilim, kültür ve eğitim yolu ile dünyamızın barış ve güvenliğini korumak maksadıyla kurulmuştur".

1-Milletlerarası karşılıklı tanışmayı ve anlaşmayı sağlayarak, dünya insanlarını birbirine yaklaştırmak.

2-Halk eğitimini sağlamak ve dünyanın geri kalmış yerlerindeki manevi karanlığa bilim ve kültür ışıklarını götürmek.

3-Barışın korunması yolunda yardımcı olmak.

Yeni nesle barış fikri ve insanlık sevgisi vermek muhakkak ki kültür ve bilim yolu ile olur. Kültür ve bilim insanlığa doğru yolu gösterir. Cehalet ise kötü ve karanlık düşünceleri besler. Savaş, fena terbiye, istibdat ve cahilliğin eseridir. Dünyayı barışı, insanlığa mutluluğu getirecek yol, hürriyet, kültür ve bilim yoludur.

[Misyoner]

NATO


SOĞUK SAVAŞIN KAYNAKLARI VE NATO'NUN KURULUŞUNA YOL AÇAN GELİŞMELER


İkinci Dünya Savaşı'nın sona erişi aşamasında Nazi Almanyası'nın teslim olmasının yedi hafta ardından ve Hiroshima'ya ilk atom bombasının atılışının altı hafta öncesinde, Mihver Devletleri ve yandaşlarına karşı çarpışan veya bunlara savaş ilan etmiş olan elli ülke, 26 Haziran 1945'de San Francisko'da, Birlemiş Milletler yasasını imzalamışlardı. Dünya uluslarının artık barışın değerini ve barışın korunması gereğini iyice anlamış bulundukları umudu yaygındı. Oysa, 1945'den 1949'a kadar uzanan dört yıl içinde, bu umudun geçerli olmadığı ortaya çıkmış ve 10 Avrupa ülkesi kendilerini, BM Yasası'nın sağlayabilmeyi öngördüğü korumanın ötesinde, belirli ve somut koruyucu önlem ve düzenlemeler ihtiyacı karşısında bırakan bir tehditle yüz yüze bulmuşlardır.


NATO KUZEY ATLANTİK PAKTI ANTLAŞMASI


İkinci Dünya savaşı Batılı ülkelerle Sovyetler Birliğinin faşizme karşı demokratik cephe içinde birlikte savaştıkları bir dönemdi. Ortak düşmana karşı verilen bu topyekün ölüm kalım savaşında dahi, Batılılarla Sovyetler Birliği arasında varolan uzlaşmazlıklar savaş sonunda, kurulacak olan yeni dünyanın biçimlenme sürecinde, giderek, tam bir karşıtlık ve çatışmaya dönüştü.Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), işte Doğu-Batı savaşımının Soğuk Savaş döneminin başlangıç yıllarında, Batı`da oluşturulan askeri bir bağlaşma sonucu kurulmuştur. Nitekim S.S.C.B.' nin 1947 haziranında Paris Konferansı sırasında takındığı tavır, gitgide güçlenen Sovyet Bloku karşısında Batı'nın ortak bir güç halinde birleşmesi gereğini kesin bir zorunluluk halinde ortaya çıkardı. Belçika 1945'te bir Batı Federasyonu kurma fikrini ortaya atmıştı. Benelüks bu konfederasyonun ilk adımı oldu. 1948 martında İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında imzalanan Bürüksel Antlaşması, bir savunma birliğinin yanı sıra, iktisadi ve kültürel işbirliğini öngörüyor, bölgesel bir nitelik taşımaktan da öte bir camia kuruyor, Sovyet İdeolojisi karşısında Atlantik Medeniyeti kavramını ortaya koyuyordu.

Ne var ki Bürüksel Antlaşması'nın birleştirdiği ülkelerin gücü, Sovyet Bloku ile dengeyi sağlamak için yeterli değildi. 1948 yılı aralık ayında Washington'da, Bürüksel Antlaşması ülkeleri ile Kanada ve ABD arasında görüşmeler başladı. Şubat 1949'da Norveç ve Moskova'nın bütün baskısına rağmen diğer İskandinav ülkeleri görüşmelere katıldı. İzlanda,İtalya ve Portekiz de davet edildi. Kuzey Atlantik Paktı [North Atlantik Treaty Organisation (NATO)] adını alan yeni antlaşma 4 Nisan 1949 tarihinde ABD`nin başkenti Washington`da, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İngiltere ve A.B.D. tarafından imzalandı. Savaşta tarafsız kalmış olan İsveç, İrlanda ve İsviçre antlaşmaya katılmadılar. Totaliter rejimi nedeniyle İspanya, işgal altındaki Almanya ve Avusturya davet edilmedi. Daha sonra,1951 yılında Türkiye ve Yunanistan da örgüte katılmaya davet edilecekler ve 18 Şubat 1952'de NATO'ya resmen üye olacaklardır. 9 Mayıs 1955'te Federal Almanya, 1982 yılında İspanya ve son olarak da 12 Mart 1999'da Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya NATO'ya katılacaklar ve üye devlet sayısı 19'a ulaşacaktır.

NATO basit bir savunma antlaşması değildi. A.B.D. Dışişleri Bakanı Acheson, 4 nisan günü yaptığı konuşmada bu ittifakı şöyle tanımlıyordu: "Antlaşmanın gerekçesi burada temsil edilen milletler topluluğunun inanç, fikir ve menfaat birliğidir. Hedefi, ortak bir iktidara ulaşmak değildir. Bütün vasıtalara başvurarak, korumak ve sürdürmek istedikleri bir yaşama biçiminin gerektirdiği manevi ve ahlaki değerlerin savunulmasıdır". Atlantik kıyısının liberal devletleri, bu siyasi girişimle, yüzyıllar boyu ortaklaşa yaratmış oldukları, kişisel hürriyet ve hukuk hakimiyeti ilkelerine dayanan medeniyeti koruma kararında olduklarını ilan ediyorlardı. NATO üye devletler arasında fark gözetmiyordu. Ama ABD' nin bu blokta başrolü oynayacağı belliydi. Anlaşmanın resmi belgeleri Washington'da muhafaza edileceklerdi. Yirmi yıllık süre sonunda ayrılmak isteyen devlet, ABD' ye başvurmak zorundaydı. Böylece, Atlantik Paktı çerçevesi içinde ortaklaşa savunma, karşılıklı yardım ve dayanışma amacı ile birleşen bağımsız batılı ülkeler, ABD' nin zımni himaye ve üstünlüğünü kabul etmiş oluyorlardı.

Şimdi İkinci Dünya Savaşının sonuyla başlayıp Kuzey Atlantik Antlaşmasının akdi ile noktalanan sürece, tarihi perspektif içerisinde, daha yakından bakmaya çalışacağız.


SAVAŞ SONUNDA DÜNYA VE AVRUPA KUVVET DENGESİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ


İkinci Dünya Savaşı fiilen 8 Mayıs 1945'i 9 Mayıs'a bağlayan gece yarısı Alman Yüksek Komutanlığı adına Friedeburg Keitel Stunpff'un Berlin'de Nazi Almanyası'nın teslim belgesini imzalamasıyla sona erdi. Almanya dahil tüm Avrupa, böylece esas olarak iki güç; Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından faşizmden kurtarılmış oldu. 5 Haziran 1945 tarihinde yayımlan bir bildiri ile de Almanya'nın bağlaşıklarca ortak yönetimi başlatıldı. Orta Avrupa'da Alman toprakları üzerinde Sovyet ve Amerikan askerleri bulunurken Avrupa'nın batısında Amerikan doğusunda da Sovyet askerleri yer almaktaydı. Bu arada Sovyet ve Amerikan askerleri Avrupa'nın her iki yakasında karşıt ekonomik, toplumsal ve siyasal iki ayrı örgütlenme biçiminin ve çıkarlarının silahlı temsilcileri idi. Avrupa ülkelerinde ise bu dönem savaşın getirdiği yıkıntıları onarmak, faşizmin ortadan kaldırdığı demokratik ortamı yeniden yaratmak, ulusal bütünlüğü kurmak, genel çöküntüden kurtulmak dönemiydi. Mayıs'ta Hitler Almanyası'nın, eylülde de Japonya'nın kayıtsız şartsız teslim olmaları sonucu ortaya çıkan ve kısaca değindiğimiz bu yeni dünya ve Avrupa kuvvet dengelerinin belirleyici özellik ve unsurları şöyle tanımlanıp sıralanabilir :

Almanya ve Japonya uğradıkları kesin askeri yenilgiler sonucu, anılan iki büyük gücün Sovyetler Birliği'nin batısında ve doğusunda oluşturageldikleri denge mihrakları çökmüş ve yerlerini büyük birer kuvvet boşluğuna terk etmişlerdi.
Avrupa'daki başlıca galipler, yani İngiltere ve Fransa savaştan son derece yorgun ve zayıf düşmüş bir durumda çıkmışlardı. Her ikisinin de imparatorlukları, birçok halde komünistlerin de aktif bir biçimde katkıda bulundukları, sömürgeciliğin tasfiyesine yönelik, milli kurtuluş hareketlerinin baskısı altındaydı.
İnsan zayiatına ilişkin rakamların incelenmesinde de görülebildiği üzere, Avrupa'daki savaşın kaderi Doğu cephesi ve Balkanlarda belirlenmiş; savaştan en ziyade maddi tahribata ve insan kayıplarına uğrayarak çıkma pahasına, Polonya, Macaristan, kısmen Avusturya, Çekoslovakya, Romanya ve Bulgaristan mihver güçlerinde yada mihvere bağımlı rejimlerden Sovyetler tarafından arındırılmıştı. Eski Almanya'nın doğu kesimi Sovyet işgali altına düşmüştü. Yugoslavya'da, 1948'e değin, Sovyetlerle iyi ilişkiler içinde kalan bir komünist rejim kurulmuştu. Yunanistan akıbeti belirsiz bir iç savaşa yuvarlanmıştı. Dolayısıyla, Orta Avrupa, ve Balkanlarda askeri altyapıya dayalı kesin bir Sovyet üstünlüğü belirlemiş bulunuyordu.
Almanya'nın teslim olmasını izleyen kısa dönemde, Batılı büyük güçler, bir yandan savaş sırasında bu yolda vermiş bulundukları sözleri tutmak gereği, diğer yandan da bu yönde mevcut kamuoyu talep ve baskılarını tatmin zorunluluğu karşısında, silahlı kuvvetlerinden büyük çapta terhis ve indirimler yapmışlar; seferberliklerini sona erdirmişlerdi. ABD ve İngiltere'nin kıta Avrupa'sındaki birliklerinin önemli bir bölümü geri çekilmişti. Berlin düşerken Avrupa'da bulunan 5 milyona yakın Amerikan , İngiliz ve Kanada askerinden 1946'da Avrupa'da bırakılanların yekünü 880 bini aşmamaktaydı.

Barış Antlaşmaları Sorunu


Sovyetler'le Batılı müttefikler bir Polonya geçici hükümetinin toplama tarzı üzerinde antlaşmaya varamamış olduklarından bu ülke 1945 San Francisco Konferansında temsil olunamamıştı.

Londra'daki Dışişleri Bakanları Konferansı'nda (Eylül 1945), Molotov, Romanya ve Bulgaristan'daki durum hakkında tarafsız bir soruşturma yapılmasına dair, İngiliz önerilerinin başvurusunu dahi engellemişti.

Batılılar'ın belirli ödünler vermeye yanaşmalarından sonradır ki, Kasım 1945'te Sovyetler, İtalya, Finlandiya ve balkanlardaki eski Mihver birlikleri ile yapılacak antlaşmalarının birleşme ve arkasında izlenecek yola ilişkin kabul ettiklerini açıklamışlardır.

1947 Martı'nda Moskova'da toplanan Dışişleri Bakanları, Almanya ve Avusturya ile imzalanacak barış antlaşmaları konusunu görüşmüşler; ancak Almanya'nın müstakbel statüsü üzerinde uzlaşabilmeyi başaramamışlardır.

Londra'daki Kasım 1947'de yapılan Dışişleri Bakanları Konferansı'ndaysa, tarafların bir uzlaşmaya varamayacakları kesinlikle anlaşılmıştır. Bu Konferansın kısa bir süre ardından Sovyet temsilcilerinin Berlin'deki Müttefik Kontrol Komisyon çalışmalarına iştirak etmemeye başladıkları görülmüştür. Mayıs 1949'da Paris'te bir toplantı daha yapan Dışişleri Bakanları yine bir netice alamamışlar; 1957'de Palais Rose Konferansında 109 gün süre ile başvuruları sürdüren vekilleri ise yeni bir Dışişleri Bakanları Konferansı için bir gündem taslağı dahi ortaya çıkaramamışlardır.

Aslında, Dışişleri Bakanları'nın Mart 1947 Moskova Konferansı'na Mihver'e karşı Büyük İttifak'ın fiilen sona erdiği tamamen diplomatik forum nazarıyla da bakılabilir.


Veto "Hakkının" Kötüye Kullanılması

Savaş sonrası döneminde güvenliğin korunması açısından uluslar arası kamuoyu, özellikle Batı ülkeleri halk efkarı, BM sistemine umut bağlamıştı. Sistem bünyesinde Güvenlik Konseyi'nin kilit bir rolü vardı. Ancak bu rolün ifası "beş büyükler"in ortak hareketine bağlı ve ortak hareket edebildikleri konu ve ölçülerle sınırlıydı. Ortak hareketi engelleme yetkisi ise veto "hakkının" Sovyetlerce çok sık ve kötüye kullanımı da taraflar arası güven boşluğunu büyütmüştür. Örneğin; Yunanistan'ın komşuları Arnavutluk ve Bulgaristan ile arasında çıkan olaylar dolayası ile, 1947'de, Güvenlik Konseyi tarafında bir araştırma komisyonu kurulmuş; fakat komisyonun, Arnavutluk ve Bulgaristan'ın sorumluluğunu ortaya koyan bulguları içeren raporu ve raporun onaylanmasına ilişkin karar tasarıları Sovyetler Birliği'nce "sistematik" bir biçimde veto edilmiştir.
Sovyetler'in Genişleme Siyaseti


Sovyet yayılma siyaseti, Estonya, Letonya ve Litvanya'nın eklenmesiyle, daha II. Dünya Savaşı başında kendisini belli etmişti. Finlandiya, Romanya, Kuzeydoğu Almanya ve Çekoslovakya'nın doğusu da buna eklendiğinde, Sovyetler Birliği Savaşın sonunda 288.000 kilometrekare toprakla, yaklaşık 23 milyon nüfusu varlığına eklenmiş bulunuyordu. Belçika Başbakanı Paul-Henri Spaak, 1948'de BM Genel Kurulu'nda yaptığı bir konuşmada "savaştan başka milletlerde sağlanmış arazi kazancıyla çıkan tek bir Büyük devlet vardır: O da Sovyetler Birliği'dir." demekteydi.

Sovyetler'in ikinci Dünya Savaşı ertesi topraksal genişleme siyasetlerinin başarı sınırını fiilen ekleme ettikleri arazi ile ölçmek yanlış olacaktır. Zira bahse konu toprak genişlemesi çerçevesinde, Sovyetler'in siyasi kontrol altında tutmaya başladıkları Doğu Avrupa ülkelerini de nazara almak gerekmektedir.

Sovyet yayılma siyaseti Hitler Almanyası'nın yenilgiye uğratılmasından sonra da, devam etmiş; Avrupa'nın merkezi kesimi ile doğusunda muzaffer Sovyet Ordularının süngüleri gölgesinde ve aşamalı olarak tümüyle Moskova çizgisine getirilen "halk cephesi" hükümetleri aracılığıyla gerçekleştirilen bu siyaset neticesi Arnavutluk, Bulgaristan,Romanya, Doğu Almanya, Polonya ve Macaristan, Sovyet dolaylı yönetimi veya nüfus alanı içerisine alınmışlardır."Savaşsız fetih" diye de adlandırılan bu uygulamaya biraz daha yakından bakmamız yararlı olabilir.
Sovyetler'in Siyasi Baskısı


Sovyetler'in savaş ertesi dönemindeki "saldırgan" ve yayılmacı tutum ve siyasetleri yalnız Avrupa'da inhisar etmemekteydi. Dünyanın diğer bölgelerinde de, doğrudan veya dolaylı, Sovyet baskılarına tanık olunmaktaydı. Bunların başlıcaları şöyle sıralanabilir:

Kuzey İran'da: 1941'de İran, İngilizlerle Ruslar arasında nüfus bölgelerine ayrılmış; bilahare Sovyetler, ülkenin kuzeyindeki işgallerine, Tahran Antlaşması hükümlerine ve BM protestolarına rağmen, zamanında son vermeyip, bölgede Tudeh aracılığıyla bir ayrılıkçı devlet kurdurmaya çalışmışlardır.
Asya'da: Mançurya'nın büyük bir bölümünün işgali; Güneydoğu alt kıtadaki komünist ajitasyon yoğunluk kazanması; Çin Hind'inde ve ortalığı yerel güçlerle Viet Minh arasındaki mücadele, Malatya'da İngiliz'lerle, komünistlerin başını çektiği gerilla hareketi arasındaki çatışma; Birmanya'da grevler ve iç karışıklıklar. Savaş ertesi Avrupa ve Dünya koşullarının genel tablosunu yukarıda değindiğimiz başlıklar altında kısaca tasvire çalıştıktan sonra, NATO'nun kuruluşuna varan adımların atılışını 1947/49 tarihleri arasında izlemeye geçebiliriz. NATO'nun kuruluşuna giden süreçte uluslar arası gelişmeleri ise kısaca şöyle özetleyebiliriz. Bunlardan en önemlileri "Truman Doktrini" ve "Marshall Planı"dır.

I. Truman Doktrini

12 Mart 1947 tarihinde ABD başkanı Harry S. Truman, Kongreye sunduğu bir mesajda "komünist baskılara"a direnen Yunanistan ve Türkiye'ye 400 milyon dolar yardım yapılabilmesi için ödenek istemiş, bu arada Sovyetler Birliğini kastederek, ABD'nin "silahlı bir azınlık yada dış baskılarla boyunduruk altına alınmaya karşı koyan özgür hakları destekleme" kararını açıklamıştır. "Sosyalist ayaklanmalara ve Sovyet tehdidine karşı hür devleti koruma" temeline dayanan doktrini ortaya koyan Truman, Soğuk Savaşın başlamasına ve NATO'nun kurulmasına yol açmıştır. Sovyetlerin yayılmacı siyaseti ve bunun sonuçları ile somut bir biçimde beliren "tehdit" karşılığında hayat tarzlarını ve toprak bütünlüklerini koruma güdüleri ön plana geçen Avrupa "burjuva demokrasileri", özgürlük ve güvenliklerinin tabii garantörü olarak ABD'yi görmüşlerdir. Sovyetler Birliğinin "eski dünya" kıtalarındaki üstünlük ve tehdidini dengeleyip karşılama bakımlarından yeterli güce sahip tek ülke olan ABD'nin oynanması hazırlanan ve arzulanan rol için vaki çağrılara tepkisi, gecikmesiz ve kararlı bir tutum ittihazı biçiminde tecelli etmiştir.
II. Marshall Planı


Truman Doktrini, Yunanistan ve Türkiye'ye yönelik müşahhas Sovyet tehdidini hedef almakta, ancak savaş ertesi dönemin darlık, kıtlık ve ekonomik sıkıntılarının, adeta bir çöküntünün eşiğine getirmiş olduğu Avrupa'ya bir şey vaat etmemekteydi. Bu boşluğun doldurulması gerektiği şüphesizdi.

ABD Dışişleri Bakanı emekli General George C. Marshall 5 haziran 1947'de Harvard Üniversitesi'nde verdiği bir söylevde bir Avrupa Nekahat (ekonomik yardım) Programı düşüncesini ortaya attı. George C. Marshall, Avrupa ülkelerine, ekonomik yardım gereksinmelerinin rakamsal dökümünü içeren ortak bir program yapmalarını öneriyor; böyle bir programa ABD'nin gerekli desteği sağlamaya kararlı olduğunu belirtiyor ve ortaya attığı düşünce ile önerinin "hiçbir ülke yada doktrini hedef almadığını" sadece "açlığa, yoksulluğa, umutsuzluğa ve kargaşalığa" karşı olduğunu söylüyordu. Marshall Planı Batı Avrupa'da coşkunlukla karşılanırken Sovyetler Birliği tarafından "Amerikan emperyalizminin yeni bir aracı" olarak kabul edildi. Marshall Planı nazari olarak, SSCB ve nüfusu altındaki Doğu Avrupa ülkelerine de açıktı. Ancak Stalin, Plan'ı sadece ülkesi hesabına reddetmekle kalmayıp, buna başlangıçta ilgi gösteren Çekoslovakya ve Polonya dahil, tüm Avrupa ülkelerinin de aynı düşünceyi davranmalarını sağlayınca; Plan uygulamada Batılı ülkelerin ekonomilerini kurtarma, canlandırma ve giderek kalkındırmaya yönelik bir operasyon olarak kalmıştır.

Truman Doktrini ve Marshall Planı'nın açıklanmasından sonra da, 1947 yılının Eylül ayında "Kominform" kuruldu.
Kominform'un Kuruluşu


Stalin, Eylül 1947'de "Amerikan emperyalizminin bir aleti" olarak tanımladığı Marshall Planı'na karşıt bir girişim olarak; SSCB, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya, Romanya, Macaristan, Yugoslavya, Fransa, İtalya komünist partileri liderlerini bir araya getiren Kominform'u kurmuştur. Kominform, görünüşte Marshall Planı'na mukabele amacına yönelik bir adım olarak takdim edilmişse de, gerçekte amacı, dünya ve özellikle Avrupa Komünist hareketinin koordinasyonu ve Nazi-Sovyet Saldırmazlık Paktı ertesinde lağvedilen 111. Enterrasyonel'in fonksiyonlarını üstlenmekteydi.

22 Ocak 1948'de, İngiliz Dışişleri Bakanı Ernest Bevin, Dunkirk Antlaşması modelinde bir dizi ikili savunma antlaşmalarından oluşacak bir Batı Birliği formülünü ortaya attı.

Demin sözünü ettiğimiz Prag Darbesi, Bevin'in ortaya attığı formülünün dört hafta sonrasına rastlamış ve fikrin benimsenmesinde bir "hızlandırıcı faktör" rolü oynamıştır.


NATO'NUN YAPISI


Sivil ve Askeri Yapı


I. KONSEY


Merkezi Brüksel'de bulunan NATO'nun en yüksek karar alma organı, Kuzey Atlantik Konseyi'dir. Konsey müttefikler arasında geniş bir görüşme ve koordinasyon forumu oluşturur. Kuzey Atlantik Antlaşmasının 9. Maddesi uyarınca kurulmuş olan Konsey'de kararlar oydaşma [consensus] ile alınır ve toplantılar üç düzeyde yapılırdı.Genel olarak Konsey, dışişleri bakanları düzeyinde yılda iki kez toplanır. Bazen de (örneğin 1957, 1974, 1975, 1977 ve 1978'de olduğu gibi) hükümet yada devlet başkanları da ülkelerini Konsey toplantılarında temsil edebilir. Bunun dışında Konsey, her üye devletin büyük elçi düzeyindeki daimi temsilcilerinin katılımıyla toplantılarını sürdürür ve bu, Konseye süreklilik kazandırır. Konsey, bu düzeyde, esas olarak her çarşamba toplanır. Konsey toplantılarına Genel Sekreter başkanlık [chairman] eder. Ayrıca, her yıl, bir üye ülkenin dışişleri bakanı, İngilizce alfabetik sıraya göre, Konsey Başkanlığı [President] görevini üstlenir.

[Misyoner]

II. SAVUNMA PLANLAMA KOMİTESİ


Askeri politika, NATO'nun ortak savunma yapısında yer alan üye ülkelerden oluşan Savunma Planlama Komitesi'nde (SPK) tartışılır. Komite, Konsey gibi belli aralıklarla büyük elçiler düzeyinde, ayrıca yılda iki kez de savunma bakanları düzeyinde toplanır.Komite askeri konularda en yetkili organdır.


III. GENEL SEKRETER


Kuzey Atlantik konseyi, Savunma planlama komitesi, Nükleer Savunma işleri Komitesi, Nükleer Planlama grubu gibi ana organ ve komitelere başkanlık eder ve aynı zamanda Örgüt`te Uluslar arası Sekreterliğin başkanı, en yüksek memurudur.

NATO'da Genel Sekreterlik görevlerini üstlenen kişiler:

1952-1957 arasında İngiliz Lord Lionel Ismay,

1957-1961 arasında Belçikalı Paul H. Spaak,

1961-1964 arasında Hollandalı Dirk Uipko Stikker,

1964-1971 arasında İtalyan Manlio Brosio

1971-1984 arasında Hollandalı Joseph Luns

1984-1988 arasında İngiliz Lord Carrington

1988-1994 arasında Manfred Wömer

1994-1995 arasında Willy Class

1995-1999 Javier Solona

1999- ? Lord George Islay MacNeill Robertson

Konsey ve SPK, görev alanlarında NATO çalışmalarının tümünü kapsayacak, Uluslararası Sekreterlik üyelerinden birinin başkanlığında düzenli olarak toplanan bir dizi çalışma komiteleri kurmuştur.


IV. ASKERİ KOMİTE VE KOMUTANLIKLAR


NATO'nun askeri örgütlenmesi içinde en yetkili organ üye ülkelerin genelkurmay başkanlarından oluşan Askeri Komite'dir. Konsey ve SPK'ya askeri konularda tavsiyelerde bulunur, NATO Yüksek Komutanlıklarına yol gösterir. Normal olarak yılda iki kez üye ülkelerin genel kurmay başkanları düzeyinde toplanan komite, daimi askeri temsilcilerle sürekliliğe sahiptir. Askeri Komite politikaları ve kararlarının yürütülmesini,yürütme organı olarak çalışan Uluslar arası Askeri Sekreterlik sağlar. Üç komutanlık ve bir Bölgesel Planlama Grubu, NATO'nun kapsadığı bölgenin temel askeri birimlerini oluşturur :
Kanada-ABD Bölgesel Planlama Grubu

Yüksek Komutanlıklar


Atlantik Yüksek Komutanlığı [ACLAND]
Avrupa Yüksek Komutanlığı [SHAPE]
Manş Yüksek Komutanlığı [ACCHAN]
Askeri Komitenin genel yönlendirmesi altında NATO yüksek komutanları, bölgelerinin savunma planlarını hazırlamakta ve NATO'nun kara, deniz ve hava tatbikatlarını yönetmekle sorumludur.
NATO'nun Askeri Gücü


NATO kurulduğu günden bu yana, Sovyetler Birliği ve 1955`te kurulduktan sonra da Varşova Paktı karşısında zayıf durumda olduğunu savunagelmiş, bu yakınma artık ittifakın siyasal platformunun ayrılmaz bir parçası olmuştur. Buna karşılık, nesnel bir değerlendirme yapıldığında, NATO ile Varşova Paktı arasında bir askeri güç dengesinin mevcut olduğu rahatlıkla söylenebilir. Nükleer alanda, NATO içinde ABD, İngiltere ve Fransa'nın nükleer güçleri vardır. Varşova Paktı içinde nükleer silahlara sahip tek ülke ise Sovyetler Birliğidir. Konvansiyel alanda ise, kara kuvvetlerini oluşturan asker sayısında coğrafi bölgeye göre üstünlük değişse de tüm rezervler göz önüne alındığında, Varşova Paktı toplam sayıda üstünlüğe sahiptir. Araç ve gereç bağlamında Varşova Paktı tank, NATO ise helikopter üstünlüğüne sahiptir. Uçak sayısında kaba bir eşitlik mevcuttur ve hava savunmasında Varşova paktı daha güçlüdür. Ayrıca savaş gücünü doğrudan etkileyen öteki alanlarda, örneğin silah teknolojisi ve alt yapısında NATO, coğrafi açıdan ise, derinlik boyutunda Varşova daha avantajlıdır. NATO`nun en güçlü ülkesi ABD Avrupa'ya uzakken Sovyetler Birliği daha yakın olmakla birlikte önemli ölçüde gücünü Asya'da tutmak durumundadır. Tüm bu faktörler birlikte düşünüldüğünde askeri açıdan iki Blok arasında bir denklik olduğunu kolaylıkla söyleyebiliriz.


KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASININ MADDELERİ VE İLKELERİ


Antlaşmanın giriş bölümünde, NATO'nun yalnızca askeri değil aynı zamanda ekonomik, sosyal ve siyasal işbirliğini de öngördüğü ifade edilmektedir.1. maddede üyelerin uluslararası ilişkilerinde ve uyuşmazlıklarında izleyecekleri genel ilkeler, Birleşmiş Milletler Anlaşmasının 2. maddesinin 3. ve 4. fıkralarına benzer biçimde sıralanmıştır. 2. madde ise tarafların uluslararası ekonomik ilişkilerindeki ayrılıkları gidermeye çalışacakları ilkesini ve ekonomik işbirliğini içermektedir. 4. madde, tarafların herhangi birinin kendisini tehdit altında görmesi durumunda karşılıklı istişarelerde bulunulacağımı hükme bağlamaktadır. 5. madde ise Antlaşmanın en önemli hükmünü getirmektedir. Buna göre, taraflardan birine yapılacak bir saldırıyı ötekiler kendilerine de yapılmış sayacaklardır. Buna karşılık madde üyeleri gerekli görecekleri önlemleri almaya çağırmaktadır. 6. madde ise örgütün sorumluluk alanını tanımlamaktadır.

[Misyoner]

NATO İÇİ SORUNLAR ve UYUŞMAZLIKLAR


Her şeyden önce, NATO'nun Avrupalı üyeleri daha çok sınırlı çıkarlara sahip devletlerse de, Örgüt'ün lideri olan ABD tam anlamıyla bir dünya devletidir ve NATO bu ülkenin taraf olduğu en önemli antlaşmanın bir kurumudur. Ayrıca NATO'nun açıklanmış en büyük hasmı olan Sovyetler Birliği genel evrensel bir güçtür. Dolayısıyla NATO, özel olarak ABD ile Sovyetler Birliği genel olarak da Doğu-Batı çatışma ve dengesinde çok önemli bir yere sahip, evrensel alandaki çıkar ve çatışmaların odak noktasında bulunan bir örgüttür.

NATO ayrıca çeşitli egemen ve farklı çıkarlara sahip devletlerce kurulmuş karmaşık siyasal-ideolojik yapıda bir örgüttür. NATO ister Doğu bloku'na ve esas olarak Sovyetler Birliğine kurulmuş bir savunma örgütü, ister sosyalist sisteme karşı kapitalizmin örgütlenmelerinden biri, ister Amerikan emperyalizmine karşı devrimci bir saldırı aracı, veya bünyesinde tam bu görüşlere de haklılık kazandıracak unsurlar bulunduran bir bağlaşma olarak görülsün, NATO'nun temel niteliği, Batılı karakteri ve türdeş olamayan siyasi yapısıdır. Dolayısıyla, NATO yalnızca dış düşmanla çatışan askeri bir örgüt değil, aynı zamanda siyasal yapısıyla kendi içinde de çatışma ve çelişki öğeleri barındıran ideolojik bir kurumdur.

Bu çıkar ayrılıklarının başında da Örgüttün egemen, farklı yapı, kültür ve güçteki devletlerden oluşması gelmektedir. Evrensel çıkarlara sahip ABD ile bölgesel ve daha dar kapsamlı sorunları bulunan Avrupalı üyeler arasında belirli çıkar çatışmaları hep olmuştur. Örgüt içinde ABD'nin büyük askeri siyasal ve ekonomik gücü de çeşitli anlaşmazlıklara sebep olmuştur. NATO'nun kurulduğu yıllarda ABD'nin Batı dünyası üzerindeki mutlak üstünlüğü, Örgütü türdeş bir yapıya sahip durağan ve ABD'nin siyasal amaçlarının basit bir aracı haline getirmiştir. Batının savaş yıkıntılarından kurtulması, siyasal ve ekonomik bir güç olarak ortaya çıkması bu düzeni bozmaya başlamıştır. Ayrıca ABD'nin evrensel planda gücünü yitirmesi önemli dış politika başarısızlıklarına uğraması da NATO içi politikayı ve dengeleri etkilemiştir.

NATO içi ilişkileri temel olarak üç ana başlıca incelemek olasıdır. Her üç konuda da NATO'ya Avrupa kanadı ile Atlantik'in öteki yakası yani ABD arasında olan bir bağdaşma olarak bakmak, ilişkinin taraflarını böylece ayırmak gerekmektedir. Tabii NATO içinde daha alt düzeyde taraflar ve ilişki kalıpları vardır.

Siyasal Açıdan: Avrupa ile ABD arasındaki en önemli görüş ayrılığı, siyasal açıdan kendini üçüncü ülkelere karşı takınılacak ortak tutumun saptanmasında göstermektedir. Doğaldır ki üçüncü ülkeler içinde en önemlisi de Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupalı olmaktadır. Özellikle son 10-15 yılda, Avrupalı üyeler gerek Sovyetler Birliği gerek Doğu Avrupa ülkelerine karşı daha işbirliğine yönelik olmuşlardır. Batı Avrupa ülkeleri yumuşamanın sürdürülmesini özellikle ekonomik nedenlerle ısrarla savunmuşlardır. ABD bu konuda daha sertlik yanlısı bir tutum izlemiştir. Ve Avrupalı bağdaşlarına karşı duyarsız kalmıştır. Ayrıca Vietnam Savaşı'ndan başlayarak, üçüncü dünya ülkeleri ile ilişkilerde de ABD'nin evrensel çıkarlarına alet olmak istemeyen ve yeni gerginliklerden kaçınmak arzusunda olan Batı Avrupalılar, ABD ile sıksık çatışmışlardır.

Ekonomik Alanda: Ulusal paralar arasındaki kur ilişkilerinden karşılıklı ticarete kadar bir çok alanda NATO'nun Avrupa kanadı ile ABD arasında ciddi çatışmalar ve çıkar farklılıklar ortaya çıkmıştır. O kadar ki bir çok Avrupalı ABD'nin örneğin yüksek faiz uygulamasının kendilerine getirdiği sorunları Sovyet tehdidinden daha önemli ve yıkıcı olduğunu açıkça söyler hale gelmişlerdir.

Askeri Strateji: NATO'nun genel düzenini bozan ve iç dayanışmasını sarsan iç çelişkilerini arttıran bu tür çatışma çerçevesi içinde örgüt içi savunma konularında yani bağlaşmanın temel işlevinde de taraflar arası ciddi çatışmalar süre gelmiştir. İlk zamandan günümüze kadar ABD ile diğer ülkeler arasında bir güven bunalımı yaşanmıştır. Bu bunalım ABD'nin mutlak üstün olduğu zaman çıkmamıştır.

NATO'nun askeri stratejisinin özünü Avrupa üzerindeki Amerikan nükleer şemsiyesi oluşturmuştur. Nükleer tekelini ve üstünlüğünü elinde bulundurduğu dönemlerde önemli bir sorun gibi gözükmemektedir. Fakat SSCB'nin nükleer silahlanması Avrupalıların Amerikan etkinliğini tartışmaya başlamalarına neden olmuştur. Amerika'nın artık kendilerini koruyacağı inancını yitirmeye başlamışlardır.

Esnek Karşılık: İşte ortaya çıkan güven bunalımı sonucu Avrupa'dan gelen siyasal baskılar ABD'yi NATO için yeni bir strateji aramaya yöneltti. Esnek karşılık adı verilen bu strateji ABD'de 1961 yılında kabul edildi. 1967 yılında da NATO'nun resmi stratejisi oldu. Esnek karşılık olası bir Doğu-Batı çatışmasına karşı üç aşamalı bir senaryo önermektedir. Buna göre Avrupa'daki konvansiyonel bir çatışmada önce klasik silahlar kullanılacak çatışma şiddetlenirse nükleer silah kullanımına geçilecekti. Bu arada soruna diplomatik çözüm bulunabilmesine olanak sağlamak için de öngörülen her aşama arasında, yani her tırmanma öncesinde bir duraklama olacaktır. Ancak bu strateji Avrupalı devletler için yeterince güven verici kabul edilmemiştir. Buna rağmen aradaki güven bunalımı devam etmiştir. Bunun en çarpıcı örneği Fransa'nın 1967 yılında ABD'yi ve yeni stratejisini protesto ederek örgütün askeri kanadından çekilmesi ve savunmasını ulusal nükleer gücüne dayandırmayı yeğlemesi olarak gösterebiliriz.

Ortadoğu'yu Kapsama Sorunu: NATO'yu son yıllarda sarsan başka bir stratejik sorun ise bağlaşmanın sorumluluk alanlarının genişlemesi ilgili olarak ortaya çıkmıştır. Petrol bunalımından sonra ABD'de oluşan yeni görüşler, Körfez bölgesinin ABD'nin ve bu arada Batı dünyasının çıkarlarıyla yakından bağlantılı olduğu yönündeki gelişmedir. Bu görüşler, Körfez bölgesi ile Amerikan çıkarları ve güvenliği arasında organik bağlar kuran Carter Doktrini ile de resmi bir nitelik kazanmıştır. Körfez bölgesinin yalnız Sovyetler Birliğine karşı değil aynı zamanda 1950'lerin Eisenhower Doktrini'ni anımsatır biçimde Körfez bölgesi ülkelerindeki iç düşmana yani buralardaki ulusal muhalefete karşı da Batı'nın askeri gücüyle savunulmasını ve Amerikancı yönetimleri korumaya yönelik Amerikan müdahalesini öngören resmi Amerikan görüşleri, bu konuda NATO onay ve yardımını da istemeye başlamıştır. Bunun içinde NATO'nun sorumluluk alanının Körfez bölgesini de içerecek biçimde genişletilmesi, NATO'nun gayrı resmi gündemine Amerikalılarca getirilmeye başlanmıştır. NATO'nun Avrupalı üyeleri ise bu tek yanlı ve oldukça maceracı Amerikan görüşüne karşı bir tavır takınmışlardır. Bununla bitlikte resmen olmasa da Amerikan müdahalesinin yaratacağı oldu-bittilerle ittifak üyelerinin Körfezde çıkacak bir çatışmaya sürüklenme tehlikesi mevcuttu. Ve bu olasılık Avrupalı devletleri tedirgin ediyordu.

Stratejik konularda silahsızlanma da ABD ile Batı Avrupa arasında bir gerginlik unsuru olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle Avrupa'daki orta menzilli nükleer füzelerin sınırlandırılması görüşmelerinde (ki Cenevre'de başlayan bu görüşmeler yeni Amerikan füzelerinin yerleştirilmeye başlanmasıyla kesilmiştir) Avrupalılar ABD'nin ödün vermez tutumundan sıkça yakınmışlardır. Birçok Avrupalıya göre ABD'nin amacı silahsızlanma görüşmelerini başarıya ulaştırmaktan ziyade füzelerin Avrupa'ya yerleştirmeyi gerçekleştirmek olmuştur.

[Misyoner]

TÜRKİYE - NATO İLİŞKİLERİ


Dünya politika tarihinde soğuk savaş olarak bilinen dönemin en belirgin özelliklerinden birisi, askeri ittifaklar sisteminin tarihte görülmemiş bir ciddiyetle ve yaygınlıkla özellikle kuzey yarım küreyi kaplamış olmasıdır. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, kısaca NATO, her şeyden evvel bu savaş koşullarının bir ürünüdür. Dolayısıyla doğrudan doğruya İkinci Dünya Savaşı ve sonrasının durum ve koşullarına ve özellikle İkili Güç Dengesine dayanmaktadır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında devletler arası politikalarda meydana gelen değişmeler ve biçimlenen koşullar Türkiye açısından yepyeni bir dış dünya yaratıyor. Bu durumda Türk dış politikasına yön verecek yeni hedeflerin belirlenmesi gerekiyordu. Tüm iç ve dış koşulların ışığında Türk yöneticiler ülke çıkarlarını Batı ile yakınlaşmaktan ve hatta askeri ittifak ilişkisine girmekten geçtiğine karar verdiler. Bu anlayışla Türk diplomasisi 1945'ten başlayarak özellikle ABD ile dost ve müttefik olmanın yollarını aradı. Batı Avrupa'da kurulmuş olan tüm siyasal ve ekonomik örgütlere katılarak da destekledi.

Türkiye Amerika'nın ittifakını aramakla birlikte genel olarak ittifaklar ve özellikle ikili ittifaklar Birleşik Amerika'nın bir dış politika prensibi değildi. 1947 Truman Doktrini, Sovyet tehlikesi karşısında Amerika'nın Türkiye'yi yalnız bırakamayacağını göstermişti. Ancak bu yeterli değildi. Fiili garanti, Türkiye'nin güvenliği bakımından sahip olunması gereken asgarî zorunlu bir unsurdu.

Türkiye genelde Batı, özelde ise Amerika ile ittifak ilişkisi aramaya yönlendiren dinamikler iç ve dış olmak üzere iki kategoride değerlendirilir.

Dış nedenlerin başında Sovyetler Birliğine karşı duyulan ciddî güvenlik endişesi gelir, çünkü 1939 yılından beri Türkiye'ye karşı hiç de güven uyandırmayan davranışlarda bulunmuş olan Sovyetler Birliği 1945-46 yıllarında açık bir biçimde taleplerini ve tehditlerini arttırmıştı. Öz Türk olan Kuzeydoğu illerimizle, Karadeniz Kıyı Bölgemizde Trabzon'u da içine alan Giresun'a kadar uzanan topraklarımızın Sovyet Gürcü Cumhuriyetine ilhakı isteniyor, bunun yanı sıra Boğazların ortak denetime açılmasını istiyorlardı. Ankara, Avrupa'nın dev gücüne karşı bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü koruyabilmek için dış desteğe gereksinimi olduğuna inanıyordu. Amerikan yöneticileri de Moskova'nın Türkiye üzerindeki niyetleri konusunda ilk başta kararsız olmasına rağmen sonra Ankara'nın yanında yer almıştır. Mart 1947'de ilan ettiği Truman Doktrini ile Sovyetler Birliğini çevresindeki ülkeler açısından bir tehdit olarak gördüğünü açıklamış oldu.

Türkiye'nin NATO'ya girmesini yalnız Sovyet tehdidine karşı güvenlik sağlamak açısından değerlendirmek eksiktir. Üzerinde en çok durulan Sovyet tehdidi, Türkiye'de zaten var olan isteği güçlendirip hızlandırmıştır. Bunun yanı sıra ideolojik ve ekonomik nedenlerde etkilidir. Türkiye'nin siyasal rejimi henüz çok partili liberal bir rejim olmamakla birlikte hükümet savaş sonrasında bu yönde bir değişime hazırlanıyordu. 1930'ların devletçiliğine karşın temelde özel mülkiyete dayanan sosyo-ekonomik yapıda Batının liberal ekonomik sistemini kendisine daha yakın görüyordu. Devlet yatırımları ve desteği ile güçlenmeye başlayan sermaye sınıfı için Batı ile yakın ilişkiler çok cazip görünüyordu. Bunun yanında Türkiye'nin 1949 yılında Avrupa Konseyine girmesi ve böylece "Avrupalı" bir devlet olarak kabul edilmesi de Türk yöneticileri NATO'ya girme konusunda hem cesaretlendirmiş hem de müracaatlarına haklı bir neden olmuştur.

Kuzey Atlantik İttifakına doğru ilerleme, Türkiye için çok önemli bir konu haline geldi. Türkiye bu ittifaka katılmak için zorlamalarını 1952 yılında bunu başarıncaya dek sürdürecektir. Diyalog, 1948'in Mayıs ayı başlarında ABD'nin NATO üyesi Batı Avrupa ülkelerine saldırı olması konusunda garanti verirken Türkiye'yi dışarıda bırakabileceği yolunda Türkiye'nin kaygılarını ifade etmesiyle başlamıştır.

Türkiye'nin NATO üyeliğine kabulü hiç de kolay olmamıştır. Amerika ilk planda Türkiye ve Yunanistan'a ortak üye statüsü verilmesini düşünmüştür. İngiltere ve diğer NATO devletleri de Türkiye'yi NATO da istememişlerdir. Bu üyeler NATO'ya kendi oturdukları, Kuzey Atlantik Bölgesinin korunmasını garanti altına almak için girmiş olduklarından, tehlikeli Ortadoğu'da çıkabilecek bir savaşa bulaşmak istememişlerdir. Türkiye'nin NATO' ya katılması halinde Sovyetlerin buna sert bir tepki göstererek hemen bir savaş yoluna gitmesinden korkmuşlardır. Muhalefetinden en son vazgeçen ülke Danimarka olmuştur.

CHP iktidarı sürecinde ABD ile Türkiye arasında yakın ilişkiler kuruldu. Demokrat Parti iktidara geldiğinde (1950) CHP'nin politikalarını büyük ölçüde sürdürdü ve ABD ile yakın ilişkilerini devam ettirerek, NATO' ya katıldı. Kore Savaşı'nın kazanılması yolunda Türkiye'nin hemen katkıda bulunması, Menderes hükümetine NATO'ya girme mücadelesinde yeni ve daha güçlü bir temel kazandırmıştır.

Türkiye ve Yunanistan'ın üyeliği sonucunda NATO, Sovyetler Birliğini ve onun denetimindeki sosyalist Doğu Avrupa'yı, kuzeyde Norveç'ten, güneyde Girit'e ve güneydoğuda Türkiye sınırındaki Kars'a kadar çevrelenmiş oluyordu.

Stratejik açıdan Türkiye NATO'nun vazgeçirici gücünü o dönemde Sovyetler Birliğinin yumuşak karnına en duyarlı bölgelerinin yakınına kadar getirmiş, Sovyetleri iki ayrı cephede savaşmak zorunda bırakmış, nihayet Sovyet gücünü Akdeniz ve Ortadoğu'ya kitle halinde inmesini engellemişlerdir. Eğer Batı Demokrasileri Türkiye ve Yunanistan'ı Atlantik Paktına kabul etmemekte ısrar etselerdi, güney kanatlarını bu nazik ve can alıcı düşmana açık bırakacak ve muhtemelen en büyük darbeyi buradan yiyerek Karadeniz`i ve Adriyatik Denizi'ni kaybedecek, Akdeniz'i de tehlikeye sokacaklardı.

Zaman içinde NATO stratejisi ve savunma planları değiştikçe ve doğal olarak Türkiye'nin ittifak içindeki görevleri de değişikliğe uğrayacaktır. Soğuk savaş sonrası yılları NATO üyesi Türkiye için birtakım fırsatlar buna karşılık kimi riskler ve tehlikeler yaratmıştır. Kafkaslar, Ortadoğu, Orta Asya ve Balkanlar ile Avrupa'ya yönelik politikalarını hız ve öncelik vermek durumunda bulunan Türk dış politikasını çok önemli bir işlevi, bu fırsat ve riskler arasında uygun öncelik ve dengeler kurmak ve bunları NATO görevleri ile de koordine etmektir.

Türkiye NATO ittifakı içerisinde çok hassas bir noktada durmaktadır. NATO Eski Genel Sekreteri Peter Carrington'un sözleri bu gerçeği en açık şekilde ifade etmektedir:

"Türkiye'nin NATO'ya girme konusunda verdiği karar, Batı Avrupa'nın ve özgür dünyanın savunmasına ilişkin verilmiş en önemli kararlardan biridir. Aradan kırk yıl geçtiğinde bizler durumu, o gün kararı verenlerden daha net bir biçimde görebiliyoruz."

"Bugün bizler Türkiye'nin NATO'ya üyeliğini çok normal bir gerçek olarak kabul ediyoruz. Oysa 1940'ların sonlarında, İkinci Dünya Savaşı'nı izleyen ekonomik ve politik kabarmalar sırasında durum hiç de böyle değildi. Bu nedenle o tarihlerde hem Türkiye'de hem ABD'de ileriyi gören devlet adamlarının olması gerçekten bir şanstır. NATO'nun güneydoğu kanadının özellikle Türkiye'yi içine alan bölümünün önemi günümüzde de yine o günkü kadar belirgindir."

"Türkiye'nin Batı komşuları ile olduğu gibi diğer Ortadoğu ülkeleri ile de özel ilişkileri vardır. Düşman bir Türkiye yada tarafsız bir Türkiye, savunma durumumuzu da dış politikamızı da büyük zorluklara iter, stratejimizin inanılırlığını zayıflatırdı."

Bir yazarımızın da dediği gibi, "Yeni Dünya Umut ve beklentileri" yanında; "Yeni dünya düzensizliği" akımının etkileri, NATO'nun, ve Türkiye'nin aktif ortaklığının yaşatılmasını zorunlu kılmaktadır.

[Misyoner]

GÜNÜMÜZDE NATO


Yarım yüzyıla yakın bir süre kıtada barışı korumuş Dünya barışına yardımcı olmuş olan ve Soğuk Savaşın galibi olan NATO, 1980'lerin sonunda, Avrupa'nın doğusunda, Orta Asya ve Kafkaslarda patlayan ve Rusya'da, Avrupa'da komünizmi öldüren;keza Sovyetler Birliğini parçalayan olaylarla karşılaşmış, ve bunlar, NATO'yu da büyük ölçüde etkilemiştir. Ne var ki, şimdilerde, yani Soğuk Savaş sonrasında, durum çok farklıdır. Zira Balkanlar'da, Kafkaslar'da Orta Asya'da ve Ortadoğu'da, keza Doğu Akdeniz'de, kısaca Türkiye'nin yakın çevresinde, soğuk savaş döneminin kararlı ve düzenli dengelerinin yerini, tehlikeli belirsizlik, kararsızlık, düzensizlik, kısaca, politik karmaşa koşulları almıştır. Bu koşullar altında, "Avrupa'nın Yeni Güvenlik Mimarisi" düşünülürken NATO'nun varlığı da sorgulanmış, kimi yazarlar, "Her şeyi Sovyet ve Varşova Paktı tehdidine endeksli olan NATO artık öldü" derken; ittifakın varlığına ve yaşatılmasına büyük gereksinme duyulacağı anlaşılmış; 1990 Londra, 1991 Roma ve 1994 Brüksel Doruk Toplantıları kararıyla, ve Ortadoğu ve Balkanlarda çıkan olaylarında etkisiyle, NATO, eskisinden daha dinç olarak yaşamaya karar verdikten başka, Soğuk Savaş koşullarına göre kendini ve kurallarını uyarlama yoluna gitmiştir.

NATO,özellikle Londra kararları uyarınca, Avrupa'nın yeni jeopolitiğinde, Batı Avrupa' nın kararlılığını Orta ve Doğu Avrupa'ya yayma amacı güden ve üç bölümden oluşan bir strateji uygulamaktadır. Bunlar;

Genişleme
Barış için Ortaklık (BİO)
Rusya ile İyi İlişkiler Kurulması ve Sürdürülmesi
BİO düzeninin üyeleri, yada ortakları arasında, Rusya Federasyonu ile birlikte, Malta'dan Kırgızistan'a kadar otuza yakın devlet bulunmaktadır.


YENİ DÜNYA DÜZENİ , NATO'NUN YENİ STRATEJİSİNİN LOJİSTİĞİ ETKİLEYEN YÖNÜ


Soğuk savaş döneminin sona ermesine paralel olarak NATO'nun güvenlik ve tehdit anlayışında da değişiklikler meydana gelmiş, yeni NATO stratejisinde eskiden var olan tek yönlü büyük çaptaki kütlesel tehdit yerine, değişik bölgelerde ortaya çıkabilecek politik, ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları olan riskler ve bunlara karşı alınması gereken önlemler ön plana çıkmıştır.

NATO, kendi sınırları çevresinde de bir güvenlik kuşağı oluşturmak için eskiden muhasım olduğu devletlere kapısını açarak onlardan üç tanesini bünyesine almış, Barış İçin Ortaklık (BİO) (partnership for peace) olarak adlandırılan birçoğu ile de yakın işbirliğine girmiştir. NATO'nun bu ülkelerle ilişkilerinin amacı, bu ülkeleri batı dünyası ile kaynaştırmak, askeri açıdan da dünya üzerinde güvenliği tehdit edeni bir kriz meydana geldiğinde bu ülkelerin de siyasi ve askeri katkısını alarak, krizlere birlikte müdahale etmektir.Yeni dünya düzeninde değişimler sadece eski Varşova Paktı üyesi ülkelerinin NATO'ya, dolayısıyla batı dünyasına yaklaşmaları ile sınırlı kalmamış, başta ABD olmak üzere Avrupalı ülkelerinin güvenlik ve savunma anlayışlarında da önemli değişiklikler meydana gelmiştir. NATO'nun askeri gücünün ağırlıklı olarak ABD'nin askeri imkan ve kabiliyetlerine dayanması ABD'yi ekonomik nedenlerle rahatsız ederken, Avrupalı devletleri de güvenlik açısından ABD'nin imkan ve kabiliyetlerine bağımlı kalmak rahatsız etmiştir. Bu durum ABD'nin de desteklediği Avrupalı NATO üyesi ülkelerin savunma ve güvenlik kimliklerini geliştirmesi çabalarını ön plana çıkarmıştır.

Bu kapsamda her ülkenin tek başına çok pahalı olan askeri sistemlere sahip olması ve çok sayıda askeri gücü muhafaza etmesi anlayışı yerine, askeri silah ve sistemlerin ortak yatırımlarla üretilmesi ve çokuluslu birliklerden oluşan askeri birliklerin, Avrupa'nın ve bölgenin savunması için muhafazası anlayışı benimsenmiştir.


NATO'NUN KRİZLERE MÜDAHALEDE BEKLENTİLERİ VE ÇOK ULUSLULUK


Yaşadığımız son on yıl göstermiştir ki, bölgesel krizler ve bu krizlerde yaşanan insanlık dramları medya aracılığı ile günlük olarak tüm dünya kamuoyu tarafından izlenmekte ve infial yaratmakta, kamuoyu baskısı güvenlik ittifaklarını ister istemez bu krizlere müdahaleye mecbur bırakmaktadır.Ancak diğer taraftan ne kadar insanlık dışı olursa olsun BM ve NATO gibi örgütlerin bu tür krizlere siyasi ve askeri müdahalede bulunması uzun zaman almaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi soğuk savaş dönemi sona ermiş olsa dahi halen süregelen siyasi dengelerdir.

Bu nedenle bu gibi krizlere müdahalede bundan sonra aranacak husus, olabildiğince fazla ülkenin Barışı Destek Harekatlarına fiilen katılması, böylelikle geniş kapsamlı bir siyasi ve askeri desteği arkasına alması olacaktır.

Bu oluşumun ülke ve NATO lojistikçilerini etkileyen en önemli yanı da, genellikle konvansiyonel bir harbe nazaran daha uzun süreli ve çok daha farklı karakterlere sahip çokuluslu Barışı Destekleme Harekatlarının lojistik desteğinin nasıl ve ne şekilde sağlanacağı meselesini gündeme getirmesi olmuştur.

[GeCeLeR]

paylaşım için teşekkürler...

[๏๒รєรรเ๏ภ]

paylasım için sağol

[watican_666]

güsel ve bayagı uzun bı konuu

[CaKaLBoT]

nato geçen yıllar içerisinde kuruluş amacından sapmış legal pakt olmaktan çıkmış,illegal bir yeraltı örgütüne dönmüştür.GLADYO.