Anadolu'ya İlk Türk Akınları

[jockeя]

2. Tuğrul Bey Zamanındaki Akınlar:
a) Selçukluların lideri Aslan Yabgu hile ile yakalanıp Kalencer Kalesine hapsedilmişti. Bunun üzerine Arslan Yabgu'ya bağlı bazı top¬luluklar Azerbaycan ve Doğu Anadolu'ya göçtüler (1028–38). Daha önce Irak bölgesine gelen Kızıl Boğa, Göktaş gibi kumandanların idaresindeki Türkmenlerle birlikte bu gruplar Diyarbakır, Mardin, Van ve Erzurum civarlarında görünüyorlardı. Gürcü ve Ermeni kuvvetlerine karşı başarı kazanan Oğuzlar'a engel olmak isteyen Bizans, karşı harekata geçti.Bu sırada bazı Türkmenler Abbasi sınırlarına da akınlar düzenleyip zarar veriyorlardı.Bu durumu Abbasi halifesi Tuğrul Bey’a haber verdi. Tuğrul Bey de buna karşılık İbrahim Yınal, Kutalmış ve Musa Yabgu'nun oğlu Hasan'ı Anadolu'ya akınlar için görevlendirdi. Diyarbakır ve Silvan gibi yerler kontrol altına alındı. Ayrıca Türkmenlerin İslam ülkelerine zarar vermeleri önlendi.
b) Tuğrul Bey, batıdaki yeni fetihler daha yakından takip etmek amacıyla başkenti Nişabur’dan Rey’e taşıdı (1043). Bu tarihten itibaren Anadolu’ya yapılan Türk akınları daha düzenli ve sistemli olarak gerçekleştirildi.
c) Gence Savaşı (1047) : Musa Yabgu’nun oğlu Hasan Erzurum çevresini alarak Van Gölü’ne ulaştı.Bizans’ın Gürcistan valisi ile karşılaşan (Zap Suyu yöresi) Hasan pusuya düşürülerek şehit edildi.Tuğrul Bey bu duruma çok üzüldü.Hasan’ın intikamını almak için İbrahim Yinal ve Kutlamış’ı görevlendirdi.
d) Pasinler Savaşı (1048) İki komu¬tan Erzurum'a doğru ilerlediler. Bizans, Gürcü ve Ermeniler'den oluşan düşmanı Pasinler Ovası'nda karşılayan Selçuklular büyük bir zafer kazandılar (1048). Gürcü kralı Liparit esir alındı.
Önemi:
1) Pasinler Savaşı düzenli Selçuklu ordularının Anadolu'da kazandığı ilk büyük savaş olması sebebiyle önemlidir.
2) Daha önceki devrede, mücadele, vur-kaç taktiği güden Türkmenler tarafından gerçekleştirilirken, bu savaşta Selçuklu hanedanına mensup kişilerin komutasındaki ordu kullanılmıştır.
3) Nitekim, Bizans yenilgiyi kabul ederek Selçuklu devletiyle barış anlaşması yapmak zorunda kaldı.:
4) Bu barışa göre
a) Bizans İmparatoru 9. yüzyılda yapılan ancak sonra yıkılan İstanbul'daki camiyi tamir etmeyi ve burada Tuğrul Bey adına hutbe okutmayı kabul etti
b) Fakat vergi ver¬meyi reddetti.
Antlaşmanın Önemi: Bizans ile Selçuklular arasındaki ilk antlaşmadır. Bizans resmen Selçukluları ilk kez tanımış oldu.

[jockeя]

3. Tuğrul Bey'in Anadolu Seferi: Vergi ödemeyi reddeden İmparatorun Doğu Anado¬lu'ya ordu sevketmesi üzerine Tuğrul Bey bizzat sefere çıkar (1054). Erciş, Bayburt, Kemah ve Erzincan ele geçirilir. Malazgirt’i kuşatan Tuğrul Bey, kışın yaklaşması üzerine ordusunu geri çekerek, Rey'e döner.
4. Bu seferden sonra Anadolu'nun fethi için Çağrı Bey’in oğlu Yakutî görevlendirilir (1057). Yakutî Sivas'ı alır ve Kayseri'ye kadar ilerler. Öte yandan Kars ve Ani kuşatılır.
5. Dinar Bey'e bağlı birlikler de Malatya civarına inerler. Erzincan Kemah ve Çoruh vadisini ele geçirdiler.
6. Bu akınlar Alp Arslan zamanına kadar devam etmiştir.
İlk Akınların Önemi:
1) Türkmen başbuğları komutasındaki Türkmen kuvvetleri, belirli bir plan çerçevesinde ve disiplin içinde hareket etmişlerdir. Anadolu'nun içlerine kadar yapılan akın¬larda, Bizans ordularının ikmal yolları üzerindeki şehirler hedef olarak seçilmiştir. Böylece böl¬gedeki Bizans savunma gücüne ağır darbeler vurulmuştur. Bizans ‘ı yıldırma ve yıpratma siyaseti takip edildi.
2) Keşif mahiyetindeki bu akınlarla önemli geçit ve vadilerin tanınmış olmasının büyük yararı oldu.

[jockeя]

ALPARSLAN DÖNEMİNDEKİ ANADOLU AKINLARI
1. Alp Arslan'ın Büyük Selçuklu tahtına geçmesiyle birlikte, Anadolu'ya yapılan akınlar tekrar hız kazanmıştır. Nitekim Alp Arslan 1064 yılında büyük bir orduyla Azerbaycan'a geldi. Gürcistan’ı tamamen fethetti. Doğu Anadolu sınırlarındaki Bizans idaresini kabul etmiş bazı Gürcü ve Ermeni prensliklerini kendine bağladı. Devrin en güçlü surlarına sahip olduğu için "fethedilemez" denilen Ani Şehrini (Kars’ın doğusunda) ele geçirdi.(Ağustos 1064). Ayrıca Kars ve Van da Türkler tarafından alındı..Abbasi halifesi “Ebul Feth” ünvanını verdi.
2. 1066 yılından itibaren Gümüştegin, Afşin, Emir Sanduk gibi ünlü Türk komu¬tanları Anadolu'ya akınlar düzenler. Bu akınlarda Türk kuvvetleri Orta ve Güney Anadolu'yu baştan başa geçer ve birçok şehri ele geçirir.Afşin güneye yönelerek Gaziantep ve Antakya taraflarına akınlar yaptı.Kısa bir süre için de olsa Kayseri’ye girdi.
Bizans'ın Karşı Tedbirleri: Bu sırada Bizans iç karışıklıklar ve taht mücadeleleri ile karşı karşıya idi. Türk akınları karşısında âciz kalan Bizans, Anadolu'nun elden gitmekte olduğunu görüyordu. Bu kötü gidişe dur demek için dul imparatoriçe, Kayserili bir general olan Romanos Diogenes ile evlenmek zorunda kaldı. Böylece Romanos Diogenes (Romen Diyojen) Bizans'ın yeni imparatoru oldu (Ocak 1068). İmparator Anadolu'ya geçerek, Selçuklular'a karşı büyük bir ordu hazırlamaya başladı. Daha önce de Anadolu'daki birçok Bi¬zans kaleleri yenilenmiş ve ordunun ihtiyaçları için zahire ve mühimmat toplanmıştı.
Nihayet imparator Anadolu'ya birbiri ardına iki sefer düzenledi. Ancak Emir Afşin başta olmak üzere diğer Selçuklu komutanları, bu kalabalık ordu seferdeyken, Bizans ordusunu şaşırtıp Ege kıyılarına kadar birçok akınlar yapmakta, Konya, Afyon, Denizli gibi şehirleri tahrip etmektey¬diler (1068-69). İmparator yaklaşan kış sebebiyle İstanbul'a geri dönmek zorunda kaldı.

[jockeя]

MALAZGİRT SAVAŞI:
Sebepleri
1) Tuğrul Bey ve Alp Arslan’ın Anadolu’ya sürekli akınlar yaptırmaları ve bunu devlet politikası haline getirmeleri
2) Selçukluların göçebe Oğuzları Anadolu’ya sevketme düşüncesi
3) Romen Diyojen’in Türkleri Anadolu’dan çıkarmayı daha sonra da İslam ülkelerini ele geçirmeyi hedeflemesi
4) Türklerin Anadolu’yu kendilerine yurt edinmek istemeleri
5) Bizans’ın Pasinler savaşın intikamını almak istemesi
6) Türkmen baskıları


İmparator Diogenes, Türklere son ve kesin bir darbe vurmak is¬tiyordu. Bu sebeple 200 bin kişilik büyük bir ordu hazırladı. Bu orduda Ermeni, Gürcü ve ücretli Frank, Norman, Rus kıtalarının yanısıra, Türk soyundan Uz ve Peçenek kuvvet¬leri de bulunmaktaydı. Nihayet Bizans ordusu Doğu'ya doğru sefere çıktı.
Alpaslan 1070 yılında Kafkasya üzerinden Anadolu’ya girerek Malazgirt ve Erciş kalelerini aldı.Bu sırada Alp Arslan, Fatımîler'e karşı Mısır (Suriye) seferine çıkmıştı. Henüz Halep kuşatmasında bulunuyordu. Bizans ordusunun ilerleyişini duyunca süratle geri dönmeye karar verdi. Yaşlı ve yorgun askerlerini bırakarak emrindeki dinç kuvvetlerle Ahlat'a geldi. Birkaç kez barış teklif ettiyse de bunu Alparslan'ın korkusuna yorumlayan Romanos Diogenes, barışı reddetti. Artık savaş kaçınılmazdı.
Devrin kaynaklarına göre Bizans'ın 200 binlik ordusuna karşı, Selçuklu kuvvetleri 50 bin kadardı. Bizans ordusundaki Peçenek ve Uz askerleri, karşılandakinin Türk olduğunu görünce Selçuklu tarafına geçmişlerdi. İki ordu Malazgirt Ovası'nda mevzilendi. İslâm ülkelerinin her köşesinde, Alp Arslan'ın zafer kazanması için hutbe okunuyor, dua ediliyordu. Nihayet Alp Arslan, ordusu ile cuma namazını kıldıktan sonra, askerini oldukça etkileyen, coşkulu bir konuşma yaptı; şehit düşerse üstündeki beyaz elbisenin kefeni olduğunu, onunla gömülmesini vasiyet etti. Sonra eski Türk geleneğine uyarak atının kuyruğunu bağladı ve ordu¬sunun başına geçti (26 Ağustos 1071).
Alp Arslan sayıca çok üstün olan Bizans kuvvetlerine karşı Türk savaş taktiği olan "Turan Taktiği"ni başarıyla uyguladı. Askerlerin bir kısmı savaş alanının iki yanındaki te¬pelerde pusuya yattı. Diğer kuvvetler düşmana saldırdı ve kaçar gibi yaparak geri çekildiler (sahte ric'at). Türklerin bozguna uğradığını zanneden Bizans kuvvetleri disiplinsiz bir şekilde Selçuklu kuvvetlerini takibe başladı ve merkezden epey ayrıldılar. Pusuya doğru çekilen Bizans ordusu, bu tuzağı geç farketti. Geri çekilmeye çalıştıkları sırada Ermeniler ve yedek kuv¬vetler savaş alanından kaçtılar. Tam anlamıyla çembere alınan Bizans ordusu, akşama kadar süren Türk hücumlanyla yok edildi. İmparator yaralı olarak ele geçirildi (26 Ağustos 1071).
Alp Arslan, imparatorun umduğunun aksine, ona çok iyi muamele etti; saygı gösterdi. Aralarında yapılan anlaşmaya göre, imparator kurtuluş akçesi (fidye) karşılığında serbest bırakılacaktı. Ayrıca Bizans'ın elindeki bütün Müslüman esirler salıverilecek ve Selçuklular'a yıllık vergi ödenecekti. Ancak Türk askerlerinin eşliğinde memleketine gönderilen Romanos Diogenes tahtından indirildi. Gözlerine mil çekilerek hapse atıldı. Yerine geçenler bu anlaşmayı tanımadılar. Bunun üzerine Türk komutanlara Anadolu'nun fethinin tamamlanması emri verildi.
Malazgirt Zaferinin Önemi ve Sonuçları:
1) Bizans İmparatoru Romen Diyojen komutasındaki ordu savaşı kaybetti
2) Savaşta, Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Oğuz ve Peçeneklerin yardıkları da belirleyici rol oynadı
3) Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı
4) Türkler fazla bir direnişle karşılaşmadan Marmara kıyılarına kadar ilerlediler
5) Bugünkü Türkiye’nin temelleri atıldı
6) Anadolu’da gücü kaybolan Bizans, Balkanlara çekildi
7) Abbasi ve İslam dünyası üzerindeki Bizans baskıları kayboldu
8) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ilk Türk beylikleri kuruldu.
Not: Alparslan, Anadolu’yu komutanlarına ikta olarak verdi. Bu olay, Anadolu’da beyliklerin kurulmasına neden oldu.
9) Bizansla Selçuklular arasında bir antlaşma yapıldı. Buna göre Bizans; Selçuklulara vergi ödeyecekti. Fakat Romen Diyojen tahttan indirilince bu antlaşma uygulanamadı.
Not: Bizans ilk defa B. Selçuklulara vergi ödemeyi kabul etti.

[jockeя]

MALZGİRT ZAFERİNİN KAZANILMASINDAN SONRA BİZANS’IN DURUMU
Roma İmparatorluğu'nun 395 yılında parçalanmasından sonra başkenti İstanbul olan Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) kurulmuştu.
Bizans bin yılı aşan siyasî varlığı süresince Avrupa'dan, İslâm dünyasından ve Kafkaslardan çeşitli saldırılara maruz kalarak zor durumlara düşmüştü. İslâm orduları karşısında gerileyen Bizans, Kuzey Afrika'daki topraklarının tamamını kaybetmişti.
XI. yüzyıla gelindiğinde ise Ön Asya'da Güneydoğu Toroslara kadar gerilemişti. Ortaya çıkan iktidar kavgaları devleti zayıflatmış durumdaydı. Halk, ağır vergiler ve tekfur denilen valilerin baskısı altındaydı. Yüzyıllarca süren savaşların etkisiyle Anadolu'nun nüfusu da azalmıştı. Anadolu'da bulunan Bizans askerleri aç, parasız ve disiplinsiz bir durumdaydı. Bizans bu olumsuz gelişmelere rağmen varlığını sürdürmeye çalışmış ve her defasında durumunu düzeltmeyi başarmıştı.
XI. yüzyıl ortalarında Bizans, doğudan gelen Selçuklu Türklerinin akınları ile karşı karşıya kaldı. Türklerin akınları karşısında pek fazla bir direniş gösteremeyen Bizans, Malazgirt Savaşı sonunda yeni bir döneme girdi. Bu savaş ile gücünü önemli ölçüde kaybederek Türklerin Anadolu'yu fethetmelerini engelleyemedi. Devletin otoritesi zayıfladı. Sadece doğuda değil Balkanlarda da büyük bir çöküntü yaşadı. Çok zor duruma düşen Bizans İmparatorluğu, Roma'da oturan papadan yardım istemek zorunda kaldı. Bizans'ın bu yardım isteği, ileride göreceğimiz Haçlı seferlerinin sebeplerinden biridir.
Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra yapılan fetihlerle Anadolu'ya yerleşmeye başlayan Selçuklular, dört yıl gibi kısa bir süre sonunda Marmara denizine kadar ulaştılar. Bizans, Türklerin Anadolu'daki bu hızlı ilerleyişine engel olamadı.

[jockeя]

TÜRKLERİN ANADOLU'YU VATAN OLARAK SEÇMELERİNİN BAŞLICA NEDENLERİ
1) Kalabalık Oğuz Türkleri, Horasan ve Maveraünnehir bölgelerinde Karahanlı ve Gazneli devletlerinin baskısı altında kaldıkları ve kendilerine yeterli toprak olmadığı için yaşayacakları yeni yerler aramaya başladılar. Türkler, Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'ya kalabalık gruplar hâlinde girip fetihlere başladılar.
2) Başta Tuğrul ve Çağrı Beyler olmak üzere Büyük Selçuklu sultanlarının Oğuz topluluklarını Anadolu'ya yönlendirmesi,
3) Bölgenin tarım ve hayvancılık yapmaya uygun bir yer olması Türklerin Anadolu'yu yurt edinmelerinde etkili oldu.
4) Rumların ve Ermenilerin bulunduğu bu toprakların fethedilmesi, İslâmiyetteki gaza yapma ve ganimet elde etme anlayışına da uygundu.
Anadolu'nun nüfusu karışıklıklar ve savaşlar yüzünden azalmış durumdaydı. Kalan yerli halkın çoğu Güney ve Batı Anadolu'daki sahil bölgelerine göç etmişti. Yoksul halk genel olarak yönetimden memnun değildi. Bütün bu nedenlerden dolayı Oğuzlar komşuları olan Karâhanlı ve Gazneliler ile mücadele etmektense Anadolu'ya yönelip savaşmayı tercih ettiler.

Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandıran Etkenler
1) Bizans’ın Anadolu’daki etkinliğini kaybetmesi
2) Türkmenlerin gruplar halinde Anadolu’ya göç etmesi
3) Anadolu halkının ağır vergiler ve adaletsizlikten dolayı, Bizans İmparatorlu-ğu’ndan ve Anadolu’ya gönderdiği memurlardan memnun olmaması
4) Anadolu Türk beyliklerinin kurulması

[jockeя]

ANADOLU'NUN YENİ TÜRK YURDU HÂLİNE GELMESİ
1. Malazgirt Zaferinden Sonra Anadolu’daki Türk İskanı
Orta Asya'dan Ön Asya'ya yapılan Türk göçleri, 1071 Malazgirt Savaşı'nm kazanılmasından sonra Selçuklu Türkleri ile yoğunluk kazandı. Oğuzlar tarafından yapılan bu göçlerin önceki göçlere göre daha önemli sonuçları oldu.
Anadolu'ya Türkmen göçleri başlamadan önce, Bizans-Arap, Bizans-Sasanî mücadeleleri Anadolu'yu harap hâle getirmişti. Doğu Anadolu'da yaşayan Bizans halkı, Anadolu'nun batısına ve sahillere doğru göç etmişti. Özellikle Doğu Anadolu boş denilebilecek duruma geldi. Malazgirt Zaferi'nden sonra Türkmenler bu torakları alarak buralara yerleşmeye başladılar.
Urfalı tarihçi Mateos, Selçuklu Türklerinin Anadolu'yu fethetmeleri ile ilgili olarak şunları yazmaktadır: "Türkmenler bütün doğunun sahipsiz kaldığım görünce, kuvvetli ordularla bir sene içinde İstanbul kapılarına kadar ilerlediler. Bütün Roma eyaletlerini, liman şehirlerini ve adalarını zaptettiler. Grek halkını mahkûm gibi İstanbul 'un içine kapattılar"
Oğuz boylarının tamamına yakınının Anadolu'ya geldiği bilinmektedir. Tarihî kaynaklar A-nadolu'da yirmi iki Oğuz boyunun varlığım belirtmiştir. Anadolu'ya yapılan Oğuz göçleri, XIII. yüzyıldaki Moğol istilâsı sırasında arttı. Moğolların önünden kaçan Türkmenler; Anadolu'yu bir sığınak olarak gördüler ve on binlerce Türkmen Anadolu'ya göç etti.
Anadolu'ya yerleşmeye başlayan Oğuz Türkleri üstün teşkilâtçılıkları sayesinde kısa sürede devletlerini kurdular. Bunların başlıcaları şunlardır: Doğu Anadolu'da Saltuklu, Mengücek, Artuklu, Dilmacoğulları ve Yınaloğulları beylikleri; Orta Anadolu'da Danişmentliler Beyliği; Batı Anadolu'da Çaka Beyliği ve Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından kurulan Anadolu Selçuklu Devleti.
2. Türk Kültürünün Anadolu’da Hâkim Olması
Anadolu'ya göç eden Oğuz boyları, kültürlerini de beraberlerinde getirdiler. Kurdukları yerleşim yerlerine Kırşehir, Akşehir, Aksaray, Karahisar, Eskişehir gibi Türkçe adlar vererek yaşadıkları bölgelere kültürlerini taşıdılar. Karadeniz ve Akdeniz isimleri, dünya coğrafya literatürüne Türkçe isimler olarak girdi.
Anadolu'nun kültürel anlamda Türkleşmesinde Horasan alperenlerinin büyük katkıları oldu. Büyük Türk mutasavvıfı Hoca Ahmet Yesevî'nin takipçileri olan Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Mevlâna Celâleddin-i Rumî gibi büyük şahsiyetler fikirleri ve engin hoşgörüleriyle ün kazandılar.
Anadolu'ya Türkmenler kendi zevklerini ve hayat anlayışlarını mimarî, güzel sanatlar (seramik, tezhip, hat) ve edebiyat alanlarındaki eserlerine yansıtarak Anadolu'ya Türk kültürünün damgasını vurdular.
Anadolu'da dengelerin Türkler lehine bu denli hızla değişmesinin sebepleri şunlardı:
Bizans idaresindeki Anadolu'nun durumu: Bizans idaresinde yaşayan halk yönetimden memnun değildi. Çünkü Bizans özellikle köylülere ağır vergiler yüklüyor ve Ortodoks mezhebinden olmayanlara baskı uyguluyordu. Ayrıca aralıklarla süren İran, Arap ve Türk akınları halkın daha batıya göç etmesine yol açmıştı. Kısacası savaşlar, yönetimin baskısı ve salgın hastalıklar nedeniyle nüfus oldukça azalmıştı.
Türk Göçleri: Seyhun ötesindeki kalabalık Türk (Oğuz) kitleleri, Selçuklular tarafından Anadolu'ya sevk edilmekteydi. Yerli nüfusun âdeta terk ettiği Anadolu toprakları, tarım ve hayvancılığa elverişliydi. Bu sebeple Türkmenler, aileleri, hayvanları ile birlikte Anadolu yaylalarına yerleştiler. 13.yüzyıldaki Moğol baskısı sebebiyle ikinci bir göç dalgası yaşandı. Böylece Anadolu'nun Türkleşmesi tamamlanmış oldu.