M.Ö. I. Binyılın İlk Yarısında Tekerlekler

[KaPGaN]

M.Ö. I. Binyılın İlk Yarısında Önasya Krallıklarında Araba Tekerleklerinin Özellikleri ve Yapım Teknikleri

M.Ö. I. Binyılın ilk yarısında Önasya krallıklarında başlıcası savaş olmak üzere avlanma, ulaşım ve yarış gibi çeşitli amaçlarla kullanılan arabalar iki tekerlekli taşıt araçlarıdır. İspitli olan bu araba tekerleklerinde ispit sayısı M.Ö. 9. yüzyıl ile M.Ö. 8. yüzyılın başlangıcında altı iken daha sonraları sekiz olmuştur. Ancak M.Ö. 8. yüzyılda bazen altı ve sekiz ispitli tekerleklerin eş zamanlı olarak da kullanıldığına tanık olmaktayız. Batı Anadolu araba tasvirlerinde ender olarak dört ispitli tekerleklerin de kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu çağda Ahamenid arabalarında, Elam ve Keldanilerin yük arabalarında on, oniki hatta onaltı ispite sahip büyük çaplı tekerlekler de kullanılmıştır.

Bu çağ tekerlekleri ahşaptan yapılmış kalın tek bir çemberden ve M.Ö. 8. yüzyıldan itibaren ise içteki ince, dıştaki kalın olmak üzere iki çemberden oluşmaktadır. Ancak Asur'da M.Ö. 8. yüzyılın ilk yarısından itibaren üç çemberden oluşan daha büyük çaplı tekerlekler de kullanılmıştır. Urartu tekerlek çemberleri iki segmentten, Asur tekerlek çemberleri üç ile altı arasında değişen segmentten yapılmıştır. Geç Hitit, Frig ve Batı Anadolu araba tasvirlerinde çemberlerin segmentli olup olmadığı gösterilmemiştir. Ahşap tekerlek çemberinin aşınmasını önlemek için dış kısmına ham deriden yapılmış bir lastik geçirilmektedir. Ahamenidlere ve bazı kavimlere ait yük arabalarında demirden ve çivili bir lastiğin de kullanıldığı anlaşılmaktadır. Urartu, Asur ve Ahamenid tekerleklerinde çemberleri ve ayrıca segmentlerini bir arada tutmak için kelepçeler kullanılmıştır.

Bu çağın altı veya sekiz ispitli tekerleklerinin, ispit sayısına eşit sayıda ve bu ispitlerin içteki uçlarının girip sabitleştirileceği ayrı, bağımsız segmentlere sahip olan silindirik yapılı bir tekerlek göbeği vardır.

Tekerleği oluşturan çemberlerin, ispitlerin ve göbeklerin yapım tekniğine ilişkin bilgilerimiz bilim adamlarının çeşitli görüş ve varsayımlarına dayanmakla birlikte çoğunluğun hemfikir olduğu teknikler vardır. Ancak gelecekteki kazıların ek bilgilere ulaşmamızı sağlama olasılığı da göz önünde bulundurulması gereken bir husustur.